Pojedini istoričari kažu da je tada Borač imao više stanovnika nego London, a tokom vjekova u njemu su živjeli carevi, kraljevi i vlastelini. Prema arheološkim istraživanjima grad je star oko dvije hiljade godina, a Srbi su ga podigli na rimskim temeljima.
– Izgradnji ovog grada i njegovoj slavi najviše je doprineo Stefan Lazarević, koji je ovdje sa Dubrovčanima potpisao sporazum o slobodnoj trgovini. Grad je bio podijeljen na tri dijela, gornji za vlastelu, srednji za tadašnje činovnike i vojsku i donji za stanovništvo. Legenda kaže da je bilo toliko kuća da je mačka mogla preskakati sa krova na krov od krša pa sve do donje Gruže dokle se i prostirao – rekao je Mladen Novaković, vjeroučitelj i dobar poznavalac istorije sela Borač.
Oko ovog slavnog srpskog grada otimale su se tadašnje velike sile. Bio je vojno – strateško uporište, a zbog geografskog položaja dugo je važio za neosvojivu tvrđavu. Koliko je bio značajan govori i činjenica da ga je jedan mletački kartograf ucrtao i u mapu svijeta.
– Sa svojom nadmorskom visinom preko 500 metara bio je dominantna tačka u cijelom ovom kraju. Prema predanju i ime je dobio po izuzetnom borbenom duhu lokalnog stanovništva. Ne samo da je bio vojni, već i duhovni i trgovinski centar. Ovdje se proizvodilo žito, vuna, trgovalo stokom, ali i pisale crkvene knjige. U samom Borču tada je postojalo dva manastira i devet crkava. U centru sela i dan danas je očuvana ona najstarija, iz 1359. godine koja je prepoznatljiva po svom autentičnom ikonopisu, jer su kroz sredinu oslikani Sveti ratnici, koji predstavljaju simbol ovdašnjih mještana – kaže Mladen.
Jedinstveno groblje na Balkanu
Ispred crkve, na stazi koja vodi do vrha Boračkog krša nalazi se groblje koje je po obiliku i broju spomenika jedinstveno na Balkanu. To je još jedan dokaz da je Borač nekada bio pun ljudi.
– Groblje obuhvata prostor oko pola hektara, a na njemu se uzdiže nekoliko stotina spomenika, stećci zvani “kapačari” zbog svog jedinstvenog vrha. Kamen je nabavljan u majdanima Boračkog krša, a gradili su ih vješti lokalni majstori. Iako je vrijeme odnijelo svoj danak, jasno se može vidjeti da su svi ti spomenici nekada davno prvobitno bili napravljeni u jakim bojama, što je vjerovatno bila fascinantna slika. Na spomenicima se mogu vidjeti i određena obilježja, ako je sahranjen drvosječa onda sjekira, ako je vojnik onda šajkača – rekao je vjeroučitelj iz ovog šumadijskog sela.
Iako je dugo odoljevao neprijatelju, Borač je pao pod Turcima 1438. godine, a iako su ga osvojili grad nisu koristili. Danas su na tom mjestu ostale samo ruševine koje govore o slavnoj prošlosti i velikim borbama koje su vođene na ovom području. Borački krš proglašen je za Spomenik prirode i pod zaštitom je države. Godišnje ga obiđe na hiljade ljudi koji su fascinirani specifičnim stenama vulkanskog porijekla, ali i bogatom istorijom ovog kraja.