Diplomatskom piruetom Turska se pretvorila u ključnog igrača u restruktuiranju energetskog sistema između Rusije i Zapada, i glavni centar za prodaju gasa evropskom kontinentu, istovremeno odigravši i ključnu ulogu u obezbjeđivanju Crnomorskog brodskog transporta žitarica iz ukrajinskih luka ka ugroženom stanovništvu širom svijeta.
Turska diplomatska služba je dobro organizovana, hijerarhijski poredana, stručna i veoma cijenjena u svijetu diplomatije, a ovom prilikom i mudro politički vođena.
Nalazeći se na raskršću svjetova, religija, kultura, između Evrope i Azije i čuvajući pristup Crnom moru sa Mediterana, preko Dardanela i Bosfora, povezujući Evropu sa Kavkazom i centralnom Azijom, Bliskim istokom i sjevernom Afrikom, u centru ključnog geopolitičkog neksusa kao najdominantnija sila u istočnom Mediteranu, Turska je nezaobilazni akter svih dešavanja.
Polovi svjetskog poretka gube svoje nekadašnje jasno definisane konture, a maksimalna fleksibilnost u oblastima vojne saradnje i politici savezništava postaje novi obrazac ponašanja.
Udvarajući se saveznicima velike i regionalne sile sklapaju saveze, pokušavajući organizovati svijet u sfere uticaja, prema svojim idejama.
Savezi se sklapaju ili stavljaju na čekanje, jačaju ili slabe, naglašavaju ili prikrivaju u skladu sa interesima, i sve dok se od toga može napraviti neki politički kapital.
Turska je stari član Savjeta Evrope, aktivna članica Organizacije za ekonomsku saradnju, Organizacije islamske saradnje i Organizacije turskih država… ali vrlo prisutna i u drugim međunarodnim savezima, forumima, platformama i regionalnim organizacijama.
Turska je rado viđen gost velikih događaja svih vrsta, a vođena nacionalnim interesima vrlo dobro zna koju korist i od kog foruma može izvući.
Nedavna izjava turskog predsjednika Redžepa Tajipa Erdogana, da Turska želi postati članica Šangajske organizacije za saradnju – SCO, organizacije koja se zalaže za obuzdavanje sfere uticaja Alijanse, izazvala je pometnju u diplomatskim krugovima Zapada, i viđena kao najava neke nove diplomatske piruete.
Sve je izvjesnije da su politika fluidnih saveza i hibridnog partnerstva fenomeni koji će karakterisati vrijeme koje dolazi, a da dilema poput NATO ili SCO – EU ili ECO vjerovatno više neće biti u ekskluzivnosti članstva, već u drugim prioritetima.
Jugoistočno krilo Alijanse dopire duboko u geostrateški važne, i latentno nestabilne regione, gdje Turska kao regionalna sila nesumnjivo dominira.
Turski odnosi s Rusijom, kroz istoriju rivalski i zategnuti i uz nekoliko ratnih sukoba, evoluirali su u dobre i izbalansirane odnose dijelom zbog zavisnosti od energije i trgovine, a dijelom i zbog tradicionalnih interesa u centralnoj Aziji.
S druge strane, Vašington i Ankara imaju suprotstavljene interese po mnogim pitanjima, od Ukrajine i Sirije, preko nuklearne politike NATO-a, do Irana. Kao saveznici ne sarađuju najbolje, a ni njihovi interesi nisu baš najbolje usklađeni.
Politički analitičari cijene da nerazumijevanjem i ignorisanjem turskih interesa, i kontinuiranim diskreditovanjem na međunarodnoj pozornici, Amerikanci i Evropljani griješe od odnosu prema Ankari, udaljavajući je sve više od sebe.
Kao primjer navode da je Turska još 1952. pristupila NATO, postavši jedna od njenih najvažnijih članica, i da joj je za izgradnju uspješnog sektora odbrane bila potrebna određena strateška autonomija za koju saveznici u Alijansi nisu imali razumijevanja.
Otuđenje od Alijanse je dostiglo vrhunac 2017, nakon turske kupovine savremenog ruskog raketnog sistema S-400, poslije čega Ankari još nisu isporučeni skupo plaćeni američki borbeni avioni F-35.
Navodi se da turska okrenutost prema Evropi nije donijela očekivane rezultate i da su kao kandidati za punopravno članstvo u Evropskoj uniji od 1999. sa statusom pregovarača još od 2005. trebali dobiti više.
Pregovori o pristupanju Uniji teoretski još traju, ali de fakto više ne postoje.
Turska je pred novim parlamentarnim i predsjedničkim izborima, koji se trebaju održati najkasnije do juna sljedeće godine. Izazovi s kojima se suočava tursko društvo su veoma složeni i zahtjevni – od ekonomskih, koji su veoma prisutni još od 2011. i početka ratnih sukoba u Siriji, preko neriješenog kurdskog pitanja, do geopolitičkih, prije svega u regionima Bliskog Istoka, Crnog mora, Kavkaza i centralne Azije.
Vladajuća turska partija Stranka pravde i razvoja – AK na vlasti je od 2002. Tokom njihove vladavine zemlja se vratila s parlamentarnog na predsjednički sistem upravljanja, kormilo okrenuto s Ataturkovog sekularnog na vjerski, islamistički put. Tokom prvih desetak godina ostvarivan je znatan ekonomski napredak, ali je današnja Turska u dubokoj ekonomskoj krizi, i prostor odakle kapital odlazi.
Turska traži svoje mjesto u aktuelnim geopolitičkim dešavanjima, a predstojeći izbori trebaju dati odgovor da li su turske piruete bile samo trenutak diplomatske inspiracije ili najava promjene saveza i savezništava, i kojim to putem Turska planira dalje u sve evidentnijoj promjeni svjetskog poretka.
MSc Branko T. Nešković, diplomata i publicista
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu