Depolitizacija i povećanje efikasnosti javnih preduzeća jedna je od ključnih reformi koje su vlasti u cijeloj BiH obećale da će provesti u naredne tri godine, ali i ona koju će najteže ostvariti.
Javna preduzeća pod upravom Vlade Republike Srpske, fondovi kojima upravlja IRB i Penzijski rezervni fond su u proteklih 5 godina u budžet Republike Srpske uplatili oko 106,5 miliona KM po osnovu dividende.
Oni znaju s ljudima. Znaju s kim treba biti dobar. Direktori budu i prođu, a oni uvijek, na volšeban način, ulaze preko reda u direktorske kabinete, jer imaju dobar prijateljski savjet, u četiri oka.
Savjetnici, konsultanti, pomoćnici zamjenika, u upravama velikih javnih preduzeća se, kao na kadrovskom ringišpilu, vrte godinama, i dok direktori prolaze njihov uticaj je uvijek prisutan.
Uvidom o poslovanje preduzeća u Republici Srpskoj u prvi plan se ističe činjenica da su javna preduzeća i ustanove rekorderi po broju zaposlenih radnika, a da privatne kompanije imaju primat po profitu.
Na današnjoj redovnoj sjednici Skupštine opštine Istočna Ilidža usvojeni su prijedlozi o osnivanju dva nova preduzeća na području ove lokalne zajednice, kao i Nacrt strategije razvoja opštine do 2026. godine.
Vjerovatno nije problem to što političke partije, odnosno stranački lideri, dogovoraju kome koje javno preduzeće „pripada“. Više se to i ne krije, nego se javnosti samo objelodani lista podjeljenog plijena.
Reformska agenda za BiH formalno je istekla prošle godine, a mnoge obećane promjene u ekonomskoj, socijalnoj i političkoj sferi nisu ugledale svjetlo dana.
U budžet Republike Srpske manje se slije novca od dividende nego što poreski obveznici izdvoje novca za rad javnih kompanija.
U Bosni i Hercegovini ima oko 500 javnih preduzeća koja zapošljavaju oko 80.000 radnika i imaju u vlasništvu oko 30 odsto imovine. Međutim, ona ne doprinose ekonomiji zemlje, u cjelini imaju negativan povrat na investicije i uglavnom nisu likvidna.
Imenovanja direktora u javnim službama, ustanovama i preduzećima ne prati njihova stručna sposobnost već isključivo partijska knjižica, a isto je i sa ministrima i drugim funkcionerima širom BiH, pa stoga nije ni čudo da brojna državna preduzeća posluju negativno ili su u debelim dugovima.
Ministar industrije, energetike i rudarstva Republike Srpske Petar Đokić smatra da treba ići dalje u reforme javnog sektora, posebno javnih preduzeća, čija dobit mora da bude znano veća.
Za manje od tri godine javno preduzeće BH Pošta platilo je preko 55.000,00 KM Islamskoj zajednici Bosne i Hercegovine za usluge reklamiranja.
Na čelu većine javnih i mnogih privatnih preduzeća u Republici Srpskoj nalaze se ljudi koji su daleko od dobrih menadžera. Ovi prvi uglavnom troše pare koje nisu zaradili i gledaju da se pretjerano ne miješaju se u svoj posao, dok drugi nastoje da se, na štetu države i radnika, što više obogate.
Ako jedan problem ne počnete da rješavate na vrijeme i stalno ga prolongirate, biće sve teže naći rješenje. To se upravo dešava sa gotovo svim našim javnim preduzećima. Kada su stručna javnost i zdrav razum prije pet-šest godina upozoravali da javna preduzeća ne smiju da budu fabrike za stranačka (predizborna) zapošljavanja, političari i menadžmenti tih preduzeća imali su preča posla od toga što će kad – tad morati da prave dublje rezove.
Sedam javnih preduzeća u Republici Srpskoj zapošljavaju ukupno više od 19.000 radnika, što je 7,4 odsto od ukupnog broja zaposlenih u Srpskoj. Osim prekomjernog broja zaposlenih, javna preduzeća, koja imaju monopol u poslovanju, uglavnom ne mogu da se pohvale finansijskim rezultatom.
Šef Kluba poslanika SDS-a Vukota Govedarica rekao je da su glavni problemi javnih preduzeća u Republici Srpskoj stranačko zapošljavanje i izvlačenje novca iz tih firmi za partijske potrebe.