Magazin

Srpski vizionari tehnosvijeta (24): Mitrinović u Britaniji

Poslije atentata na Franca Ferdinanda i početka Velikog rata planovi Dimitrija Mitrinovića su počeli da se mijenjaju.

FOTO: USTUPLJENA FOTOGRAFIJA

Trebalo je da spase živu glavu zbog bliskih veza s mladobosanskim asasinima i nije mu bilo sigurno da boravi u Njemačkoj. Stoga je, uz ličnu pomoć i podršku Gutkinda, otišao u Veliku Britaniju.

Evo šta o potonjem životu Dimitrija Mitrinovića piše veliki poznavalac njegovog života i dela Predrag Palavestra.

– Za vrijeme boravka u Velikoj Britaniji Mitrinović je bio blizak prijatelj mnogim značajnim ličnostima iz novije engleske istorije. Sarađivao je s A.R. Oražom, Ezrom Paundom, Edvinom i Vilom Mjurom, dobitnikom Nobelove nagrade Frederikom Sodijem, ser Patrikom Gedisom, generalom Džonom Fulerom, sindikalnim vođom Benom Tiletom, Filipom Mereom, Alenom Votsom, Paulom Selverom, Stivenom Grejemom i mnogim drugim. Izdavao je više revija i časopisa na engleskom jeziku (“New Britain”, 1932; “New Britain Weekly”, 1933; “New Europe”, 1934; “The Eleventh Hour”, 1935), osnovao prvo britansko Adlerovo društvo za individualnu psihologiju (The Adler Society, 1926), zapaženu grupu “Nova Evropa” (The New Europe Group, 1926-1950) i na kraju zadužbinu “Nova Atlantida” (The New Atlantis Foundation) iz Ričmonda pored Londona, čiji tragovi još i danas postoje u Dičlingu u Saseksu. Prof. Endru Rigbi napisao je o Mitrinoviću veliku sintetičku studiju, pod čudnim i tačnim naslovom “Initiation and Initiative An Exploration of the Life and Ideas of Dimitrije Mitrinović (New York, Boulder, 1984) – piše Palavestra.

Dimitrije Mitrinović je bio među duhovnim vođama i ideolozima omladinskog pokreta “Mlada Bosna“, čiji su pripadnici izvršili atentat u Sarajevu 1914. godine. Iako je neko vrijeme djelovao u jugoslovenskim dijelovima Austrougarske kao tajni agitator ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca u prvu zajedničku državu Južnih Slovena, Mitrinović je, u stvari, bio književni fantasta, nemiran, pokretljiv i radoznao avangardni pjesnik i esejista kome je u Bosni, Srbiji i Hrvatskoj bilo tijesno.

Svoju nacionalnu ideju ujedinjenog jugoslovenstva vidio je simbolično ostvarenu u plastici Ivana Meštrovića, hrvatskog vajara koji je u svom monumentalnom Vidovdanskom hramu, predstavljenom na Međunarodnoj umjetničkoj izložbi u Rimu u Paviljonu Kraljevine Srbije 1911. godine, a takođe i u “Albert holu” u Londonu 1915. godine, preneo u skulpturu srpsko junačko predanje i izrazio prigušeni balkanski kult zdravlja, čvrstine, snage i odlučnosti. U tom Meštrovićevom zamahu bilo je mnogo tragova naglašenog titanizma njemačkog jugendstila, a u dinamici i pokretu vidljivih srodnosti s kinetičkim kultom italijanskih ranih futurista. Mitrinović je, izvanredno nadaren sposobnošću da spaja nespojivo i da povezuje protivrječnosti – kako to danas čine mladi postmodernisti koji ga ponovo otkrivaju, preko Meštrovića došao do izvora evropske umjetničke avangarde. Napisao je pregršt ekspresionističkih pjesama u slobodnom stihu i, poslije plodnog boravka u Italiji, izradio prvi i jedini program srpskog futurizma (1913.) pod naslovom “Estetičke kontemplacije ili Odbrana razgrađenosti”. U njemu je izložio neke avangardne ideje koje nevjerovatno podsjećaju na modernu teoriju dekonstrukcije. Mitrinović se, preko futurizma, u Minhenu povezao sa slikarskom grupom “Plavi jahač” (“Der Blaue Reiter”) i s Erihom Gutkindom, jevrejskim kabalističkim filozofom.

U jednom predavanju u Minhenu, početkom 1914. godine, među prvima je pozdravio pojavu apstraktnog slikarstva Vasilija Kandinskog, s kojim je, po uzoru na avangardni časopis “Der Sturm”, namjeravao da pokrene publikaciju “Osnove budućnosti” i da predloži parlament nacija, arijsku Evropu i savez evropskih država. Bio je to početak velike planetarne utopije duhovnog ujedinjenja rasa, crkava, naroda i kultura u novu civilizaciju svečovječanstva.

Bježeći od njemačke policije, koja ga je tražila u vezi sa sarajevskim atentatom, Mitrinović je u ljeto 1914. godine, bez penija u džepu, brodom preko Lamanša stigao u Englesku i tu ostao punih 40 godina, sve do smrti.

(Nastaviće se)