Magazin

Srpski vizionari tehnosvijeta (12): Ljubomir Micić, zenitista

Razvoj utopijskog mišljenja u Srbiji poslije Prvog svjetskog rata vezan je za pojavu zenitizma, jedinog avangardnog pokreta nastalog na našem tlu koji je stekao evropsku afirmaciju.

FOTO: WIKIPEDIA

Zenitizam je nastao 1921. godine objavljivanjem prvog broja “Zenita”, međunarodnog časopisa za novu umjetnost, čiji je utemeljitelj i idejni vođa bio Ljubomir Micić.

U početku, zenitizam se oslanjao na poetike futurizma i ekspresionizma, da bi kasnije, ponajviše zahvaljujući Miciću, postao sasvim originalan i autentičan pokret.

Jezgro pokreta u početku činili su, pored Micića, Branko Ve Poljanski, Ivan Gol i Boško Tokin, mladi pisci zagovornici poetika ekspresionizma i futurizma, a ponajviše pobornici novog opisa svijeta. Njihove pozorišne ideje, razvrstane u mnogobrojnim manifestnim tekstovima u “Zenitu”, bazirale su se na iskustvima ekspresionističkog teatra, u prvom redu Pozorišta “Juriša” (Sturm – Buhne i Vajmarskog “Bauhausa”.

Pozorište “Juriša”, nastalo 1918. godine u Beču, bilo je plod težnje za novim pozorišnim izrazom mladih umjetnika O. Kokoške, H. Valdena i L. Šrajera (G. Slabinac, Hrvatska književna avangarda, Avgust Cesarec, Zagreb, str. 23): “U osnovi, riječ je o žudnji ljudi novog vremena koji žele istinu u ovozemaljskom životu, koji znaju da su smrtni, pa žele da dožive ono što je besmrtno. Kosmičnost se može doživjeti jedino kao otkrovenje, vizionarski, posredstvom istinske umjetnosti čija je suština ekstatična uzbuđenost.”

Ovako visoko emotivno izražena želja za novim potisnula je racionalnost i dala prostora autentičnom ispoljavanju imaginacije, bujici iscjepkanih, nepovezanih slika bez smisla, što je formalnim oblikovanjem označeno kao ekspresionistički stil (T. Vučković, Buhnenkunst – mesto teatra, esej u časopisu “Pozorište”, Tuzla, 1972, broj 2-3, str. 137-138). Budući da je ekspresionističko djelo sadržajno lišeno na takav način smisla, njegovi autori su bili primorani da svoje imaginativne vizije objašnjavaju naknadno u primjerenijim spekulativnim formama, manifestima ili esejima.

Još radikalnije razaranje klasičnog teatra, ne samo ukidanjem smisla već i prostorno-vremenske ograničenosti scene kutije, iskazalo se u radovima vajmarske umjetničke grupe “Bauhaus”. Od 1921, godine kada izlazi i prvi broj “Zenita”, Lotar Šrejer prelazi u “Bauhaus” iz Pozorišta “Juriša”, da bi s arhitektom Valterom Gropijusom radio na oživotvorenju shvatanja pozorišne umjetnosti kao “arhitektonsko prostornog organizma”. Osobeni projekat “Bauhausa”, kreiranje Geštalta – grada pozornice, utopijska je tendencija čije je vizionarstvo imalo uticaja na zenitiste u pokušaju formiranja Zeniteuma – grada panteona zenitističke umjetnosti.

Skice za utopijski grad budućnosti Zeniteum, Josipa Sajsela (Jo Kleka), objavljene u “Zenitu” br. 35 iz 1924. godine, direktno svjedoče o uticaju “Bauhausa” (Kipke, Zenit na groblju latinske četvrti. Esej u časopisu “Quorum”, Zg. 1989, br. 3, str. 402), tim prije što je autor skica jedan period života proveo u Vajmaru.

Uticaj futurističkog pozorišta na zenitiste kretao se upravo na liniji još radikalnijeg koncepta širenja pozorišnog prostora, čime se može objasniti njihova fascinacija Ararijevim “Aeroteatrom”.

U svom eseju “Pozorište u vazduhu” Boško Tokin piše: “Vazduh postaje pomoću avijatičara polje novih senzacija i emocija. I novo pravo pozorište gomila. To je pozornica ljudi koji su našli smisao u letenju, u pokretu i oslobođenju čovjeka od materije” (Hrestomatija: Boško Tokin – pionir, Filmske sveske, Bgd. 1981, str. 186).

Neke od ideja koje su uticale na razvoj zenitističkog pozorišta moguće je pronaći i u Micićevoj ranoj dramskoj poemi “Istočni greh”, objavljenoj godinu dana prije zvanične objave zenitizma.

(Nastaviće se)