Na ovu temu govore srpski akademici Vasilije Krestić, Gojko Subotić, Darko Tanasković, Vojislav Pavlović, profesori Miloš Ković, Nikola Vilotić, Vera Vujčić, princeza Jelisaveta Karađorđević, advokati Dušanka Subotić Homen i Nenad Konstantinović, direktor Uprave za saradnju sa Srbima u region i humanitarac Arno Gujon…
U Gradiški, o “Srpskoj varoši” govorili su profesorica Radana Stanišljević, arheolog Bojan Vujinović, istoričar Bojan Vujčić, teolog Dario Drinić…
-Preostao nam je još jedan dan snimanja, u Banjaluci. O značaju “Srpske varoši”, s kraja osamnaestog i do polovine devetnaestog vijeka, kada je građanski sloj u Gradiški razoren zločinima u Drugom svjetskom ratu, govoriće još vladika banjalučki Jefrem, teolog Slavoljub Lukić, profesor Borivoje Milošević, akademik Rajko Kuzmanović i glumica Ljiljana Čekić.
-Emitovanje tri polusatne epizode planirano je u januaru i februaru u programu RT RS i RTV Gradiška. U januaru ćemo takođe u “Kulturnom centru” premijerno prikazati skraćenu verziju ove serije, u kojoj se u ulozi naratora pojavljuje popularni gradiški glumac Zlatan Vidović – izjavio je za Srpskainfo Bojan Vujinović, arheolog i gradski menadžer.
Burna istorija
Do Drugog svjetskog rata, ni jedan kraj Bosanske Krajine, nije imao toliko inteligencije kao Bosanska Gradiška. Trgovci i zanatlije, školovali su siromašnu djecu sa sela, stvarajući od njih perjanice srpske nacionalne omladine. Studenti iz Gradiške slijedili su ideal znanja, jer samo tako, govorili su, moguće je dokučiti slobodu i stati na čelo svoga naroda u teškim i sudbonosnim vremenima.
Gradišku u Beogradu, gledano sa istorijskog aspekta, u naučnim krugovima doživljavaju tužno i srećno, istovremeno. Tužno, zato što je to, kako reče istoričar Darko Tanasković, paradigma naših, srpskih diskontinuiteta. U tom smislu je Gradiška je primjer grada, čiji su napori u civilizacijskom uzdizanju, u inkluzivnom kosmopolitiskom srpstvu, grubo prekidani, sa tri rata u jednom vijeku.
-Srećnim okolnostima smatamo činjenice, da je Gradiška na obali Save, na izvanrednom mjestu za razvoj grada, postigla unutrašnju snagu da se kao feniks iz pepela ponovo podigne, zahvaljujući viziji, entuzijazmu, sposobnosti njenih ljudi – kazao je Tanasković.
Stvaranje trgovačkog sloja kod Srba u Hercegovini i Bosni, na teritoriji današnje stare Srbije, to je fenomen kojeg možemo da pratimo bar od 17 vijeka, smatra istoričar Miloš Ković.
– U 18 vijeku hercegovački trgovac kreće se prostorom od Beča do Carigrada. Onda se tu javljaju srpski trgovci iz Posavine i Krajine, kao snažan stalež. Pojava trgovačkih i građanskih porodica iz Gradiške, kakvi su Čubrilovići, Vidovići i ostali, nije incident i pojava niotkuda, nego je luč njihovog odnosa prema obrazovanju, kao primarnom cilju kojem su stremili – rekao je profestor Miloš Ković.
Palanka na vratima države
Gavrilo Petrović, dopisnik iz Gradiške, pišući tekst o Prosvjetinom đačkom domu, 1933. godine bilježi: “Jedna mala palanka na periferiji Krajine, gdje su se dizali ustanci još pod turskim vaktom, gdje je blaženopočivši Kralj Petar Prvi, veliki oslobodilac i vojvoda pod imenom Petar Mrkonjić, 1875. godine zametnuo borbu s Turcima, za oslobođenje potlačene raje i time položio čvrste temelje ujedinjenoj otadžbini Jugoslaviji – ta mala palanka je Bosanska Gradiška u Krajini.
Vidljivo je da su prvi otpor ataku okupatora na školstvo i crkvu na svojim plećima iznijeli bogati trgovci, koji nisu žalili ni sebe ni materijalna sredstva da bi sačuvali srpsko ime. Oni su ujedno uvidjeli potrebu školovanja novih naraštaja i stvaranja nacionalne inteligencije, pa je s tim u vezi 1902. godine u Sarajevu osnovano Srpsko prosvjetno i kulturno društvo Prosvjeta.
U istoj godini, tačnije 2. decembra, u Bosanskoj Gradiški osnovan je pododbor Srpskog prosvjetnog i kulturnog društva „Prosvjeta“, a prvi predsjednik pododbora bio je Milan Sabljić, sin Davidov. Članovi glavnog odbora „Prosvjete“ iz Bosanske Gradiške bili su doktor Jovo Malić, i advokat Bogdan Vidović, sin Vase Vidovića.
Srbi su u BiH na početku Prvog svjetskog rata imali su ukupno 396 društava. Najveći broj nalazio se u banjalučkom okrugu a prvak po tome bila je Bosanska Gradiška sa 25 društava. Taj broj tek dobija na težini ako ga uporedimo sa 23 društva u Sarajevu ili 14 društava u Banjaluci.
Već 1913. godine mnoge vođe srpskog naroda i svi koji su razmišljali u duhu sveslavenske ideje, stavljeni su pod prismotru, a neki su morali napustiti BiH i spas potražiti u Srbiji.
Prvi svjetski rat
Кada je počeo Prvi svjetski rat, srpsko stradanje u Кrajini, u Gradiški i Banjaluci, bilo je masovno. Mnogi prvaci svoga naroda, završili su na sudskim procesima, pod optužbom za veleizdaju.
Posebno su bili proganjani članovi porodice Čubrilović, Veljko je ubijen, a Jovo i Branko su zatvoreni, dr Jovan Malić je deportovan u logor u Arad, Vladimir je uhapšen, a Đorđe je 1913. godine prebjegao u Srbiju.
Slične sudbine zadesile su Subotiće, Vidoviće, Sabljiće… Toliko puta izgovarana parola čuvenih sokolara „Ustaj, živi, bori se, ne kloni“, nastavila je da živi u njima i njihovim potomcima.
Snažnu prosvetarsku, duhovnu i slobodarsku ulogu razvijali su u Gradiški proto Dušan Subotić, njegov otac Jovo a ove vrijednosti naslijedili su, njihovi potomci, u Beogradu. Proto Dušan Subotić bio je poslanik u Skupštini kraljevine Jugoslavije u pet mandata, borac za ekonomski i svaki drugi prosperitet.
Autorski tim
Snimanje TV serije „Srpska varoš u Gradiški“ finansira Grad Gradiška uz pomoć javnih ustanova „Kulturni centar“, „Gradsko pozorište“, Turistička organizacija, i Zavičajni muzej.
U autorskom timu, osim producenta Bojana Vujinovića su snimatelji Zoran Pilipović, Milan Bajić i Igor Suzić, majstor zvuka i montažer Goran Puzić, dizajner zvuka Igor Suzić, majstor svjetla Duško Krković, postprodukcija ja povjerena Davidu Gatariću, a reditelj je Boško Krljaš.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu