Nedavno održani izbori u Srbiji ponovo su u javni prostor izbacili polemike o povezanosti političkih struktura sa dvije strane Drine, saradnji i kontaktima pa čak i otvorenoj podršci. Uoči tih izbora gotovo sve partije u Srpskoj otvoreno su podržale Srpsku naprednu stranku ili partije koje su u koaliciji sa SNS-om.
Još konkretnije, pojedini partijski lideri glasali su na tim izborima, a neki od njih su se i pojavili u štabu SNS-a tokom izborne noći. Iako je SNS već deceniju bez premca na političkoj sceni u Srbiji, ta partija nikada nije uspjela da osnuje ni približno jak ogranak u Srpskoj, iako su postojali takvi pokušaji. Nije to neuspjeh samo SNS-a, već i drugih poput radikala i socijalista.
Razloge za to trebalo bi, tvrde sagovornici “Glasa Srpske” tražiti u istorijskim okolnostima, različitom političkom mentalitetu, ali i specifičnom političkom sistemu kakav je u BiH.
Nakon raspada bivše Jugoslavije, SPO Vuka Draškovića bio je prvi iz Srbije koji se okušao na izborima s ove strane Drine te će ostati zabilježeno da je 1990. godine osvojio mandat u tadašnjoj Skupštini BiH. Iako u jednom trenutku najjača opoziciona stranka u Srbiji, SPO nije bilježio značajne rezultate u BiH, baš kao ni Demokratska stranka ili Srpska napredna stranka, koja se nije valjano ni formirala, a već su je bile “pojele” frakcije.
U jednom trenutku naprednjaci, koje je u Beogradu donedavno vodio izuzetno popularni Aleksandar Vučić, u BiH su imali tri frakcije na čelu sa Adamom Šukalom (kasnije Goranom Đorđićem), Hadži Jovanom Mitrovićem i Ljubišom Aladžićem, a potom i Darkom Matijaševićem. Od izbornog rezultata na republičkom nivou svi zajedno imaju samo dva mandata iz 2014. godine, od kojih jedan kompenzacioni i to samo zahvaljujući zajedničkom nastupu sa DNS-om, tada trećom strankom po jačini u Srpskoj.
Mnogo značajniju ulogu imali su radikali Vojislava Šešelja, čiji je kadar Nikola Poplašen 1998. izabran za predsjednika Republike Srpske, nakon pobjede nad Biljanom Plavšić, koja je u tom trenutku već bila na pomenutoj poziciji. Međutim, Poplašen je ubrzo izgubio poziciju, jer ga je smijenio tadašnji visoki predstavnik Karlos Vestendorp. Od 2000. do 2002. radikalima je bilo zabranjeno učešće na izborima, a tada dolazi i do raskola iz kojeg se dijele na dvije partije.
Jednu je predvodio Milanko Mihajilica te bio na njenom čelu sve do 2019. i “utapanja” u PDP, dok je prvi predsjednik drugih radikala bio Mirko Blagojević. I jedni i drugi su izgubili značaj u biračkom tijelu te u republički parlament ulazili samo putem kompenzacionih mandata i sklapanjen predizbornih koalicija sa većim strankama.
Nije uspio ni Milošević
Novinar Saša Bižić sjeća se i vremena kada je bivši prvi čovjek Srbije Slobodan Milošević bio na vrhuncu moći, ali ideju o “prelijevanju” svoje politike među Srbe iz BiH nije uspio sprovesti u nekoj značajnijoj mjeri
– Sada je već gotovo zaboravljeno da je 1993. u Pale stigla delegacija SPS-a, sa namjerom da dogovori ujedinjenje sa Srpskom demokratskom strankom u Srpskoj. Integracija je, u suštini, bila zamišljena kao puko pripajanje SDS-a socijalistima, što je podrazumijevalo čak i preimenovanje stranke Radovana Karadžića. Međutim, kada su čuli odgovore Velibora Ostojića, tadašnjeg ministra informisanja Srpske i predsjednika Izvršnog odbora SDS-a koji su bili potpuno megalomanski i značili su da, maltene, SPS budefilijala Srpske demokratske stranke u Srbiji, visokopozicionirani socijalisti su se manuli ćorava posla i vratili kući – navodi Bižić
On podsjeća da su nakon toga uslijedile sankcije na Drini te rast tenzija između Pala i Dedinja, što je privremeno prekinuto u doba potpisivanja Dejtonskog sporazuma, a nastavljeno nakon rata.
– Poslije neuspjeha u namjeri “usisavanja” SDS-a, Milošević se okreće direktnom formiranju Socijalističke partije u Srpskoj – podsjeća Bižić.
Međutim, ovdašnji socijalisti nikada nisu bili puka Miloševićeva ispostava. Tek 2019. godine lideri sa obje strane Drine, Ivica Dačić i Petar Đokić, napravili su sporazum kojim se ozvaničila ideja jedne partije u dva centra. Suštinski, socijalisti u Republici Srpskoj jesu bili “tas na vagi” formiranja vlasti u pojedinim momentima, ali nikada nisu imali neku značajniju podršku u narodu te su se najveći period svog postojanja zadovoljavali “preskakanjem” cenzusa i učešćem u vlasti.
Vrhunac su doživjeli 1998. godine kada je njihov predsjednik Živko Radišić izabran za srpskog člana Predsjedništva BiH.Politikolog Vojislav Savić kaže za “Glas Srpske” da nije moguće samo presaditi jednu ideju sa jednog političkog tla na drugo, bez obzira što se na obje teritorije nalazi isti narod.
– Isto kao što ni svaka biljka ne uspijeva svugdje. Prosto, moraju da se poštuju okolnosti, lokalni politički mentalitet, okruženje u kojem se politički život odvija, ali i politički sistem koji je zaista specifičan u BiH. Zbog svega toga, uvijek će lakše uspjeti partije koje su nastale na lokalu, nego taj “uvezeni” proizvod koji obično uzurpiraju političari manjeg formata zarad ličnih interesa. Čak mislim da nije neophodno ni da se radi takva vrsta transfera političkih partija, mnogo je važnije da se održava jasan institucionalni dijalog između Srpske i Srbije i unutar toga da se podržavamo i pratimo politiku jedni drugih. Partija je samo aparat za upravljanje državom, ne i svrha sama sebi – rekao je Savić.
Novinar Željko Svitlica ističe da su Srbi u BiH vremenom razvili autentičnu nacionalnu politiku za šta su, dodaje, krivi i zaslužni istorijski uslovi, ali i ovdašnji etnički sastav.
– Korijen te politike nije na početku devedesetih već seže u istoriju, koja je u BiH išla malo drugačijim tokom nego u Srbiji. Na ruševinama Jugoslavije Srbi sa obje strane Drine tek su se “upoznavali i prepoznavali” i otkrivali i još otkrivaju šta su stvarni nacionalni interesi koje je moguće ostvariti bez obzira na različite države. Ugrubo, interesi Srbije ili bolje rečeno vlasti u Srbiji nisu uvijek istovremeno i interesi Republike Srpske zbog čega dolazi do sukoba sa maticom, tačnije sa političkom elitom u Beogradu. U ekstremnom slučaju, kao što je bilo u ratu, to znači sankcije na Drini. U manje ekstremnom, to znači sastanak sa Kristijanom Šmitom iako ga u Srpskoj ne priznaju. Suština je da različita vizija uvijek postoji. Kao što uvijek postoji i jedinstvo, ma koliko bilo formalno, važno je – ističe naš sagovornik.
procesima, kao što je bilo tokom rata, i nakon Dejtona i kao što će vjerovatno biti uvijek, ali koliko god da potraje taj odnos u Srpskoj će teško ili nikad veći uspjeh na izborima napraviti stranka koja je nastala u Srbiji i građani Srpske uvijek će svoje povjerenje dati političkom faktoru odavde, kakav god da je i sa svim manama – ističe naš sagovornik.
Majka i maćeha
Istovremeno će, kaže Svitlica, u Beograd i Srbiju uvijek bezuslovno gledati kao u majku, nadajući se, dodaje on, da će što manje biti maćeha.
– Nije teško primijetiti da se dobro razumiju Srbi u Srpskoj i na Kosovu i Metohiji, gdje su trenutno izloženi velikim problemima, upravo jer nemaju svoje lokalne političke organizacije kojima se ne upravlja iz Beograda i nemaju pravi politički način ni institucije da se zaštite – zaključio je naš sagovornik.
Politički analitičar Nebojša Tojagić kaže da je istorija pokazala da stranke iz Srbije nisu dugoročno opstale na ovim prostorima.
– Čak i kada su imale priliku da nešto ozbiljnije urade najčešće su bile suočene sa podjelama u vlastitim redovima, sa različitim tumačenjima i optužbama ko ima, a ko nema podršku rukovodstva u Beogradu. Primjeri radikalskih i naprednjačkih podjela potvrđuju da je stranački vid povezivanja Srbije i Republike Srpske unaprijed osuđen na propast iako su opstali i opstaju oblici povezivanja socijalističkih partija sa obje strane Drine – kaže Tojagić.
S druge strane, dodaje on, svaka vlast u Srbiji je svjesna da će im se i vlast i opozicija u Srpskoj dodvoravati i biti na usluzi, kako u značajnim projektima tako i u predizbornim kampanjama.
– Zbog toga i nemaju neku prijeku potrebu da razvijaju vlastitu stranačku infrastrukturu na području Srpske i BiH. Kada bi, kao Hrvatska, Srbija imala izbornu jedinicu u dijaspori siguran sam da se to ne bi prepustilo stranačkim prijateljima sa ove strane Drine, već bi se stranke iz Srbije svojski potrudile da dobiju svoje ljude u Skupštini Srbije. Srbija, u prvom redu Srpska napredna stranka, ima ogromnu šansu da u Evropski parlament ove godine već u Hrvatskoj, a jednog dana i u BiH ili Crnoj Gori, kandiduje svoje ljude koji će štititi interese srpskog naroda i države – rekao je Tojagić.
Takođe dodaje, da SNS ima dovoljno jaku infrastrukturu.
-SNS ima dovoljno jaku infrastrukturu da na narednim opštim izborima u Hrvatskoj i te kako poremeti planove HDZ-a i pojavi se u Hrvatskom saboru sa klubom poslanika/saborskih zastupnika koji bi mogli biti jezičak na vaganju ljevice i desnice. Ovi oblici budućeg političkog djelovanja van granica Srbije dovešće, sasvim izvjesno, do daljeg povezivanja postojećih partija ili do formiranja vlastitih – zaključio je naš sagovornik.
Politički analitičar Cvijetin Milivojević kaže za “Glas Srpske” da ne bi bilo dobro da je najjača partija među Srbima iz BiH ogranak neke stranke iz Srbije.
– Pogledajte slučaj kod Hrvata u BiH. Njihov HDZ je zapravo ogranak onoga u Hrvatskoj, ali imate paradoksalnu situaciju da se više o položaju Hrvata u BiH brine bivši SDP-ovac Zoran Milanović, nego što se brine Plenković kao šef HDZ-a, iako 90 odsto Hrvata u BiH glasa za HDZ – rekao je Milivojević.
Autentičnost SDS-a i SNSD-a
Cvijetin Milivojević kaže da SDS nije nastao kao autohtona stranka u BiH, već kao dio onoga što je trebalo da bude jedinstvena Demokratska stranka na prostoru čitave bivše Jugoslavije.
– Štaviše, Demokratska stranka je i rođena u Sarajevu 1918. godine, a kasnije se preselila u Beograd. SDS je brzo dobio svoju autentičnu politiku, ali on je na neki način počeo da se formira kao filijala Demokratske stranke iz Srbije. Dobro je da su i SDS i SNSD autentične stranke, jer imaju mogućnost da sarađuju sa onim strankama koje su im bliže na političkoj pozornici u Srbiji i ne moraju da vezuju sudbinu za matičnu stranku u Srbiji. To, recimo, SNSD-u daje manevarski prostor pa su 2012. godine sarađivali sa Demokratskom strankom kada je bila na vlasti, a sada to čine sa SNS-om – rekao je Milivojević.
Ljudi i programi
Zamjenik predsjednika SNSD-ovog poslaničkog kluba u NSRS Srđan Mazalica ističe za “Glas Srpske” da ne treba zanemariti snagu koju su socijalisti i radikali imali devedesetih godina u Srpskoj, ali je i saglasan sa konstatacijom da su Srbi zapadno od Drine uvijek birali autentične politike.
– U vrijeme kad je Socijalistička partija Srbije bila najjača i na vlasti u Srbiji, oni su direktno bili uključeni u osnivanje ovdašnje Socijalističke partije, koja je u drugoj polovini devedesetih bila jedna od najjačih stranaka u Republici Srpskoj, a u okviru koalicije Sloga značajno participirala i u Vladi od 1998. godine. Slično je i sa ovdašnjom Srpskom radikalnom strankom. Nakon prvih postdejtonskih izbora to je bila druga po snazi stranka kod nas – kaže Mazalica.
Dodaje da su tokom vremena ove stranke izgubile na snazi, iz različitih razloga te dodaje da su građani Republike Srpske ipak davali prednost autentičnim strankama.
– To je pokazatelj da stranke čine ljudi, programi, imidž i rezultati, a ne dirigentska palica i podrška iz Srbije. Kasniji razvoj političkog i stranačkog života i etabliranje vodećih stranaka ostavili su malo prostora za značajniji uspjeh ekspozitura stranaka iz Srbije kod nas, poput DS-a, DSS-a i SNS-a – kaže Mazalica.
Narod osnov uspjeha
Predsjednik SDS-a Milan Miličević rekao je za “Glas Srpske” da je osnov uspjeha narod, a tek onda drugi faktori poput podrške Srbije.
– SDS je imao uspone i padove, ali nam birači i dalje vjeruju, a oni su naša najveća snaga. SDS ima svoj rejting u biračkom tijelu koji je oduvijek postojao, on jeste, moram priznati, padao u posljednjih petnaestak godina, ali je i dalje tu oko 100.000 glasova. To predstavlja povjerenje birača u istorijsku ulogu SDS-a i njen način vođenja politike. To je nama jedino mjerilo vrijednosti stranke. Svi drugi uticaji, opšti ili geopolitički drugo su pitanje. Imamo odličan odnos prema matici Srbiji i Srpskoj pravoslavnoj crkvi, ali osnov uspjeha i rezultata je narod – rekao je Miličević, prenosi Glas Srpske.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu