Kultura

Rječnik balkanske mitologije (37): Zmija

U zmiji je inkarnirana duša umrlih predaka. Mnogi mitolozi su ustanovili organsku povezanost zmije i zmaja, i u tome redu ale.

FOTO: A.STANKOVIĆ / RINGIER

Za bolje razumijevanje naše mitologije kazaćemo kako zmija i zmaj predstavljaju vododjelnicu dva mitološka sistema i to tako što zmija odgovara htoničnom starijem i praslovenskom mitološkom supstratu, dok bi zmaj odgovarao antropomorfnom mitološkom sistemu – kao mlađem i koji se u mitološkoj i poetskoj imaginaciji naroda oblikuje onda kada je jedan narod sasvim konstituisan kao poseban izgradivši državnu organizaciju kao formu zajedničkog života.

U srpskoj mitologiji, a tako je i kod većine indoevropskih kultura, čovjek ima ambivalentan odnos prema zmiji: on se boji zmije i čini sve da predupredi njeno negativno dejstvo. Ali, mi istovremeno zapažamo u vjerovanjima i kultu kako čovjek istu tu zmiju i obožava, prinosi joj žrtve. Ukoliko bi se dogodilo da je slučajno u polju plugom izore, on bi je, prema drevnom vjerovanju, propisno sahranio i stavio “krst” na njen grob.

Zmija se zamišlja kao stanište ili inkarnacija duše umrlih predaka. Srpski narod vjeruje da zmija živi u temelju kuće, preciznije ispod kućnog praga ili kraj ognjišta, tačnije, na onim mjestima za koja se vjeruje da su trajna prebivališta čovjekove duše, budući da su Srbi svoje mrtve prvobitno sahranjivali upravo ispod praga i ognjišta, koja su ujedno postala predmet kulta i obreda. Otuda izreka: “Ne napuštaj kućni prag i ognjište” – ima značenje moralno-nacionalnog imperativa.

Srpski narod i danas još vjeruje da čak i samo pojavljivanje zmije u dvorištu domaćina ima proročki – mantički karakter, i predstavlja zloslutni znak. Ukoliko bi neko iz kuće ubio takvu zmiju, to bi, zasigurno, značilo da će neko iz kuće ubrzo umrijeti.

Uostalom, vjeruje se da je „u domaćoj zmiji sen domaćeg umrlog čeljadeta”, pa se zmiji pripisuje tzv. „manistički karakter”.

(Nastaviće se)