Otkud pravoslavci i katoličkoj crkvi? Duga je to, potresna i nevjerovatna priča, koja je počela još u doba Kraljevine Jugoslavije, priča koja svjedoči o ratovima, zlu i razaranju, ali i o hrišćanskom razumijevanju i podršci.
Jer, i ove godine, na liturgiji o pravoslavnom Božiću počasni gost je celjski biskup, monsinjor Maksimilijan Matjaž. I to je dio tradicije.
Kako svjedoči paroh Goran Šljivić, na području Celja živi oko 3.000 Srba, pravoslavnih vernika, koji dolaze na molitve, slave krsnu slavu i primaju sveštenike u svoje domove.
-Većina njih je u Sloveniju doselila još šezdesetih i sedmadesetih godina prošlog vijeka, u doba socijalističke Jugoslavije, ali u crkvi su aktivni i oni koji su došli u posljednjih desetak godina. U pravilu, kad neka srpska porodica dođe u Celje, odmah se jave parohu – kaže Šljivić.
Celjska parohija nije od juče. Postojala je i prije skoro stotinu godina, a 1932. u ovom slovenačkom gradu je podignut velelepni pravoslavni hram, ponos SPC.
Hram posvećen spaljivanju moštiju Svetog Save bio je izgrađen u srpskom vizantijskom stilu i nalazio se u centru grada, na tadašnjem Vrazovom, danas Pozorišnom, ili kako ga Slovenci zovu, Gledališkom trgu kod Narodnog pozorišta.
Svečano osveštanje hrama, upriličeno 18. juna 1932. godine, predvodio je tadašnji patrijarh Srpske pravoslavne crkve Varnava. Kako navodi Dijana Lukić sa Filozofskog fakulteta u Ljubljani, patrijarha je na željezničkoj stanici u Celju dočekalo mnoštvo naroda, a sa Miklavškog brda oglasili su se pucnji iz pušaka.
-U osveštenju crkve učestvovala je velika masa ljudi. Poslije povorke nastavili su sa banketom u Narodnom domu, a završeno je sa koncertom u Celjskom domu. Sledećeg dana patrijarh je otišao u Ljubljanu, gdje je učestvovao u polaganju kamena temeljca za pravoslavnu crkvu Svetih Ćirila i Metodija, koja postoji i danas – navodi Dijana Lukić.
Crkva Spaljivanja moštiju Svetog Save u Celju, ne postoji. Poživjela je samo devet godina. Hram su u Drugom svjetskom ratu, 1941. godine srušili njemački okupatori, po Hitlerovoj naredbi. Ista sudbina zadesila je i pravoslavnu ckrvu u Mariboru.
– Crkve su do temelja porušene. Arhive i sav inventar su uništeni. Jedino je u Celju ostalo jedno zvono, koje čuva Muzej gradske opštine, a tu su i neke od ikona. U Celju su, na mjestu gdje je bila crkva, Nijemci nakon rušenja hrama postavili vješala – zapisao je hroničar Nikola Milovančev, u tekstu objavljenom 2011. godine, u časopisu za kulturu i društveni život „Beseda“ u Ljubljani.
Srbi u Celju nikad nisu prežalili svoj hram. Još se prepričava kako su divne bile prestone ikone, delo akademskog slikara Uroša Predića.
Velika crno – bela fotografija hrama Svetog Save krasi, kao ikona, zid male katoličke crkve Svetog Maksimilijana, u kojoj se danas pravoslavci u Celju mole bogu. Nakon svake molitve skupljaju se prilozi za obnovu, odnosno ponovnu izgradnju hrama, koji su pre 81 godinu srušili nacisti.
Decenijama Srbi pravoslavci nastoje da dobiju lokaciju za svoju crkvu i decenijama nadležnost i odgovornost prebacuje se sa države na opštinu i sa opštine na državu. I to je priča u priči.
Jer, nakon Drugog svjetskog rata, krajem pedesetih godina, na Pozorišnom trgu, na kojem je nekad bila pravoslavna crkva, podignut je spomenik „Rat i mir“, posvećen antifašističkoj borbi.
U to doba, koje baš i nije bilo naklonjeno vjerskim zajednicama, u Celju nije bilo ni paroha, a molbe SPC za obnovu porušene crkve završavale su u bespućima birokraije.
Nakon raspada Jugoslavije, samostlana Slovenija je 1993. godine usvojila Zakon o denacionalizaciji, ali i u ratu devedesetih srušeni celjski hram se ponovo našao na udaru razaranja.
-Crkvena opština Celje posjeduje tapiju da je na Vrazovom trgu, sada Gledališkom trgu, u zemljišne knjige upisano 2.190 kvadrata na ime Srpske pravoslavne crkve u opštini Celje. Ali, u Zagrebu je u ratu porušena Mitropolija i ta dokumentacija je ostala u porušenoj Mitropoliji – navodi Nikola Milovančev.
U međuvremenu na hiljade Srba iz drugih eks ju republika se doselilo u Celje i rad parohije je obnovljen, a pravoslavci nisu odustali od nauma da obnove hram.
U rješavanje ovog problema bio je aktivno uključen i donedavni mitropolit zagrebačko ljubljanski Porfirije, danas patrijarh SPC.
Do 1979. godine u Celju nije bilo pravoslavnog paroha. U nastojanju da se ta nepravda ispravi, značajnu ulogu je odigrao doktor Isa Kides, ljekar poreklom iz Sirije, pravoslavac po veroispovesti.
– Otac Isa Kides je molio tadašnjeg mitropolita da pošalje sveštenika u Celje i on je njegove molbe uslišio – priča paroh Goran Šljivić.
Isa Kides je postao predsjednik Crkvene pravoslavne opštine u Celju, a potom i paroh. Rukopoložen je u sveštenika i godinama je služio u ovom slovenačkom gradu.
-On je trenutno u Siriji, ali kada dolazi u Celje služi sa nama liturgiju. U Celju žive i dvojica njegovih sinova, koji divno pjevaju i često nam pomažu u službi – kaže paroh Goran Šljivić.
U vrijeme paroha Ise Kidesa, 1980. godine, Srbi pravoslavci su se „uselili“ u idiličnu malu katoličku crkvu Svetog Maksimilijana, u centru grada.
Zahvaljujući saradnji sa Celjskom biskupijom Katoličke crkve, danas je to, faktički, pravoslavni hram.
Crkva je ukrašena pravoslavnim ikonama i oltarom, ali u bogomolji se još mogu vidjeti i bareljefi plavih pozlaćenih anđela i drugi ukrasi karakteristični za katoličke crkve iz doba renesanse i baroka.
U ovoj crkvi se redovno održavaju pravoslavna bogosluženja, a katolička služba samo dva puta godišnje: na dan Svetog Maksimilijana Celjskog i na katolički Veliki petak.
Postojala je i ideja da Srpska pravoslavna crkva otkupi ovaj hram, ali to ipak nije moguće, jer ta je ta crkva spoemnik koji Slovencima mnogo znači.
Svetog Masimilijana Celjskog, biskupa i mučenika, Rimljani su pogubili 284 godine, jer nije hteo da se odrekne hrišćanstva. Na mestu gdje je, po legendi, nakon njegovog obezglavljivanja, „pala Maksimilijanova krv“ u sedmom vijeku je podignuta mala kapela, a potom u 15. vijeku crkva koja se i danas tu nalazi.
Ova crkva je dio kulturne baštine Slovenije iz zbog toga što je ovdje, kao mladi kapelan, služio Primož Trubar, otac slovenačke pismenosti, čuveni pjesnik i crkveni reformator. Trubarova bista i danas krasi park u kojem se crkva nalazi.
– Oni su nam ustupili tu crkvu, ali ne žele da se nje odreknu i mi to razumijemo – kaže otac Goran Šljivić.
U međuvremenu, Spska pravoslavna crkvena opština Celje je, čekajući da se riješi dugogodišnji problem sa restitucijom, pokušala da kupi plac za izgradnju svog hrama.
Pregovori su trajali godinama, i na kraju je 2017. pravoslavcima ponuđeno zemljište na mjestu stare Fabrike cinka, koje je toliko zagađeno teškim metalima, da bi njegovo bi čišćenje koštalo mnogo više nego što sama parcela vrijedi.
O ovom skandalu je pisalo i ljubljansko „Delo“.
Da prostor biše Cinkarne Celje nije nikakvo rješenje, sagalasan je i paroh Goran Šljivić.
– Mi već 15- tak godina pregovaramo sa gradskim vlastima i istovrmeeno prikupljamo novac za izgradnju hrama. Gradonačelnik koji je u Celju bio na vlasti 24 godine stalno nas je obasipao slatkim obećanjima, a rješenja nije nudio. Ali, prije mjesec dana on je izgubio na izborima i sada imamo novog, mladog gradonačelnika, pa se nadamo da će biti drugačije – kaže Goran Šljivić.
Mladi gradonačelnik Matija Kovač, koji je šest godina živio u Rusiji i poznaje pravoslavlje, kako tvrdi Šljivić, nagovestio je da bi se konačno mogla naći odgovarajuća lokacija za izgradnju hrama SPC.
-Pravoslavna zajednica je veoma važan deo identiteta našeg grada, na šta smo veoma ponosni. Dogovorili smo se da zajedno tražimo odgovarajuće mesto za izgradnju hrama, kako bi se realizovali dugogodišnji napori pravoslavne zajednice u Celju i u celoj Sloveniji – rekao je za Srpskainfo gradonačelnik Kovač.
Dok se sve to ne desi, Srbi pravoslavci, okupljeni u dvije celjske parohije, i dalje će na liturgije dolaziti u katoličku crkvu Svetog Maksimilijana. I tu će ih čekati dvojica paroha: Goran Šljivić i Veselin Ristić, koji je nedavno u Celje stigao iz Siska.
A u posebnim prilikama tu će biti i njihov stari prijatelj, Sirijac Isa Kides, i celjski biskup Maksimilijan Matjaž.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu