U ovom tekstu se neću baviti navodima prema kojima da je Morača prvo pozvan na razgovor u svojstvu svjedoka, zbog članka kojeg je objavio.
Prema istim navodima njemu je oduzet mobilni telefon i postao je osumnjičeni, pa kada nije otkrio izvor onda je postao osumnjičeni kome je oduzet mobilni telefon. Neću se baviti ni pravom i dužnošću novinara da čuva i štiti svoje izvore (kolege koje su mnogo stručnije u toj oblasti su već dale svoje komentare o tome). Ovdje ću se baviti samo statusom novinara Morače, odnosno mogućnošću da on bude osumnjičeni, odnosno da on počini djelo koje mu se stavlja na teret.
Član 337. stav 1. KZRS propisuje „Ko neovlašteno otkrije ono što je saznao u sudskom, prekršajnom, upravnom ili drugom zakonom propisanom postupku, a što se po zakonu ne može objaviti ili je odlukom suda ili nadležnog organa proglašeno kao tajna, kazniće se novčanom kaznom ili kaznom zatvora do jedne godine“.
Kao što vidimo, ovo krivično djelo čini onaj ko otkriva informacije koje je saznao u sudskom, prekršajnom, upravnom ili drugom zakonom propisanom postupku. Kao što nam je svima poznato, tekst zbog kojega je novinar Morača priveden, ticao se mjera koje su osumnjičenom počiniocu krivičnog djela silovanja određene i navodno činjenično stanje. Da napomenem, nigdje nije otkriven identitet žrtve ili osumnjičenog, čak su u zvaničnom saopštenju postupajućeg suda navedeni inicijali žrtve, što je novinar Morača izostavio u svom tekstu.
No, za potrebe ovog osvrta bitno je da se radi o istrazi za krivično djelo silovanja. Zakon o krivičnom postupku Republike Srpske propisuje kako se i kada isključuje javnost na pretresima (članovi 251. i 252.), te za tok istrage nije posebno propisano kada, u kom obimu i kako se obavještava javnost o istrazi, odnosno nije posebno navedena zabrana objavljivanja informacija (dakle nisu informacije koje se „po zakonu ne mogu objaviti“). Ali, za potrebe ovog teksta, pretpostavićemo da je javnost bila isključena, odnosno da su učesnici u postupku upozoreni da moraju kao tajnu čuvati sve što saznaju u postupku.
Vratimo se odredbi, koja propisuje krivično djelo, a prema kojoj to djelo čini onaj ko neovlašteno otkrije ono što je saznao u sudskom postupku. Ovdje je jako bitno shvatiti da je zakonodavac ograničio krug potencijalnih učinilaca na učesnike u postupku, jer saznati nešto u postupku može samo onaj ko je učesnik u postupku. Pogledamo li Komentar krivičnih/kaznenih zakona u BiH vidjećemo da, iako nešto šire postavljena odredba u KZ BiH (gdje je propisano da ovo djelo čini onaj ko otkrije drugom činjenicu u čiji je posjed došao iz istražnog, sudskog, upravnog ili prekršajnog postupka), ipak krug lica je ograničen na ,,osobe koje izravno učestvuju u postupku“, ali je moguće i da se odnosi i na osobe koje „nazoče određenim radnjama u postupku (sudski pripravnici, naučni radnici i sl.)“. Prema tome, čak i u ovoj šire postavljenoj odredbi, počinilac djela može biti samo osoba koja je neovlašteno otkrila nešto što je saznala neposredno u postupku.
Šta je u postupku bio novinar Morača? Ništa. Nije čak bio ni prisutan ni u jednoj radnji. Ništa iz postupka mu nije neposredno poznato. Iz ovoga je jasno da bi eventualno samo njegov „izvor“ (osoba koja mu je saopštilo ove informacije) mogla da počini ovo djelo, ali nikako novinar koji to objavi.
Sada treba da se pozabavimo radnjom izvršenja ovog krivičnog djela. U pitanju je neovlašteno otkrivanje informacija iz postupka. Radnja izvršenja je bilo koji vid saopštavanja drugom licu informacija koje su saznate u nekom od postupaka u kojima je javnost isključena. Pretpostavimo li da je „izvor“ novinara Morače bio učesnik u postupku ili je bio na drugi način prisutan prilikom određenih radnji u postupku, samim saopštavanjem informacija iz postupka bilo kome, učinjeno je ovo krivično djelo. Da još pojednostavim, djelo bi bilo učinjeno i da novinar Morača nije objavio tekst. Objavljivanje teksta od strane novinara Morače u pogledu radnje izvršenja ovog djela je potpuno nebitno. Jer da je objavljivanje informacije koju čuje od „izvora“ jednako kkrivično djelo, onda bi krivično djelo bilo i dijeljenje tog teksta. Dakle, ako djelo može učiniti novinar koji nije učesnik u postupku i nije mu bio prisutan, već piše po tuđem čuvenju, onda učinilac može biti i bilo ko od nas koji je te informacije dalje proslijedio. Lanac je onda beskonačan. Iz ovoga je jasno zašto je zakonodavac morao da ograniči krug lica na koje se ovo odnosi.
No ovdje imamo još dvije nepoznate koje valja razmotriti u kontekstu toga da li krivično djelo uopšte postoji i da li je „izvor“ potencijalno počinio krivično djelo .
(1) U situaciji kada ne znamo ko je „izvor“, postoji mogućnost da je to lice koje je informacije saznalo zaista od lica koje je učestvovalo u postupku, ali sâmo nije učestvovalo u postupku, pa nema ni obavezu čuvanja tajne. Tada bi lice od koga je „izvor“ saznao informaciju potencijalno činilo krivično djelo, ali ne i sam „izvor“. Ovaj niz možemo da proširimo kao u gluvim telefonima, ali je jasno da „izvor“ ne mora biti počinilac djela.
(2) Moguća je situacija da je „izvor“ neko od sudionika događaja, ko nije, ili nije još, uključen u postupak. U tom slučaju ove informacije uopšte nisu saznate u postupku i zbog toga niti ne postoji ovo krivično djelo. To je, recimo, slučaj kada svjedok događaja ispriča novinarima šta je vidio, to može biti potencijalni svjedok u postupku, ali informacije koje saopštava nisu rezultat postupka. To mogu biti i lica koja su za informacije čula od svjedoka ili aktera događaja, dakle opet nezavisno od samog postupka. U ovim situacijama uopšte ne postoji navedeno krivično djelo, ako ova lica te informacije saopšte novinarima.
Iz svega navedenog smo zaključili:
Da novinar Morača nikako nije mogao počiniti djelo, jer nije bio učesnik ili prisustvovao u postupku.
Da ne znamo da li je „izvor“ počinio krivično djelo, odnosno da ne znamo da li je krivično djelo uopšte učinjeno.
U ovoj situaciji je očigledno da radnje koje su preduzete prema novinaru Morači nisu posljedica sumnje da je on počinio ovo djelo, jer se ne zna ni da li je djelo uopšte počinjeno, a ako jeste sigurno ga nije mogao počiniti novinar Morača. Ovdje nam ostaje da razmotrimo mogućnost pomaganja u izvršenju krivičnog djela.
KZ RS u članu 39. propisuje: „(1) Ko drugome sa umišljajem pomogne u izvršenju krivičnog djela, kazniće se kao da ga je sam učinio, a može se i blaže kazniti“.
U stavu 2. ovog člana se detaljnije objašnjava šta se smatra pomaganje u izvršenju krivičnog djela, pa se tako navodi: „Davanje savjeta ili uputstava kako da se izvrši krivično djelo, stavljanje učiniocu na raspolaganje sredstava”.
Za Srpskainfo piše Aleksandar Jokić, ugledni banjalučki advokat
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu