Nakon svakog olujnog nevremena s gradom koje iza sebe ostavlja teške prizore uništenih kuća, privrednih objekata i poljoprivrednih kultura, postavlja se pitanje vraćanja sistema protivgradne odbrane. Bi li ona zaista pomogla i spriječila razorne štete?
Nauka tvrdi da ne bi.
Kako stoji u “Izvještaju i mišljenju o opravdanosti daljeg rada sistema odbrane od grada u Republici Hrvatskoj”, Državnog hidrometeorološkog zavoda iz jula 2018, iskustvo pokazuje da nije učinkovita u onolikoj mjeri kao što se početno mislilo.
Podsjećaju pritom da je već početkom sedamdesetih godina prošlog vijeka, a ovaj sistem datira iz 60-ih u bivšem Sovjetskom Savezu, zbog sumnje u učinkovitost, Svjetska meteorološka organizacija sastavila tim stručnjaka koji su sproveli tri velika međunarodna eksperimenta: jedan u zapadnoj Evropi (Švajcarska, Francuska i Njemačka) poznat pod imenom “Grossversuch” odnosno “Veliki eksperiment”, drugi u SAD-u “National Hail Research Experient” (Nacionalni eksperiment za istraživanje grada) i treći u Kanadi.
Svaki je trajao pet godina, ali nije se uspjelo nedvojbeno dokazati da srebrni jodid, na čijem se unošenju u olujne oblake temelji cijela teorija odbrane, pomaže u njenom sprečavanju.
Zaštita poljoprivrednih kultura mrežama učinkovitija
Tačnije, rezultati su pokazali da nema statistički signifikantne razlike u pojavnosti grada kod zasijavanih i kod nezasijavanih oblaka sa gradom. Na temelju tih rezultata mnoge su zemlje ukinule ovakvu državno finansiranu odbranu.
Nadalje, istraživanja koja uključuju i modeliranje oblaka numeričkim modelima, pokazala su da je mogućnost smanjivanja veličine zrna grada uz povećanu koncentraciju aerosola jednaka mogućnosti da se veličina zrna poveća, što zavisi samo o profilu temperature i vlage u oblaku.
Navode i da je takva odbrana problematična i sa stanovišta očuvanja okoline jer se tokom zasijavanja ispušta reagens sa srebrnim jodidom u slobodnu atmosferu pri tlu (generatorima) i po visini (rakete). Uz to postoji i sigurnosni rizik ispaljivanja raketa.
Iskustvo je, objašnjava se dalje, pokazalo da je prilikom djelovanja na formirani gradonosno opasan oblak za njegov cijeli životni vijek neophodno prostorno i vremenski kontinuirano djelovanje. Susjedne Slovenija kao i veći dio BiH nemaju sistemsku odbranu pa je zasijavanje oblaka u kojima je grad već formiran beskorisno.
Prema DHMZ-u, bila bi ekonomski opravdana kad bi njeni troškovi bili manji od šteta koje je takva odbrana spriječila. Problem je međutim što ne možemo utvrditi šta bi se dogodilo da odbrane nije bilo.
“Uzevši u obzir nedokazivost učinkovitosti sistema jedini učinkoviti način smanjivanja šteta od tuče je pasivna meotoda zaštićivanja mrežama”, naglašava se u izvještaju.
Ističu i da je tuča samo jedna od vremenskih nepogoda, a da štete nastale u poljoprivredi, i to na mnogo većem području, nastaju zbog sve učestalije pojave suše, mraza, leda, poplava itd. U tom smislu drže da bi bilo učinkovitije i korisnije usmjeriti sredstva državnog budžeta i lokalne zajednice u sufinansiranje postavljanja zaštitnih mreža i osnažiti sistem osiguranja koji bi osigurao realno obeštećenje u slučaju nastalih šteta od vremenskih nepogoda.
Koje zemlje koriste protivgradne rakete?
Između ostalog, napominju i da u Evropi odbranu protivgradnim raketama u sklopu nacionalne meteorološke službe imaju samo Rusija i Srbija. U zemljama EU samo u Mađarskoj, Bugarskoj i Rumuniji odbranu na dijelu teritorija sprovode agencije pri ministarstvu poljoprivrede, a drugdje, npr. u Austriji i Španiji na privatnu se incijativu brane samo mala područja i to većinom prizemnim generatorima ili avionima, bez državnog finansiranja, prenosi AgroKlub.
“Odbrana od grada ni eksplicitno niti implicitno ne postoji u EU legislativi”, naglašava se.
Ističu pritom i da se operativno sprovođenje poslova ove odbrane radi(la) samo na području sjeverne Hrvatske od 26.800 m2 u međurječju Save i Drave iako se pojava bilježi i u ostalim dijelovima zemlje. “Čak i uz pretpostavku učinkovitosti odbrane od grada, postavlja se pitanje zašto ostali dijelovi RH nisu obuhvaćeni ovom aktivnošću”, stoji u mišljenju, a prenose Nezavisne.