Ne samo da su sve napustili i krenuli u nepoznato, već su sa sobom ponijeli i posmrtne ostatke svojih najbližih, ne želeći da ti grobovi budu skrnavljeni i rušeni.
Da je taj strah bio opravdan vidjeli smo i gledamo svakodnevno u vijestima sa Kosova i Metohije. Gledamo to i u Hrvatskoj, gdje i ovih dana možemo da čitamo o devastiranju srpskih grobalja i spomenika.
Momo Kapor je u knjizi „Egzodus Srba iz Srpskog Sarajeva” napisao tekst „Tačka na Sarajevo”, a Srpsko vojničko spomen groblje u Sokocu, kasnije nazvano „Mali Zejtilnik“, pečat je Republike Srpske i novi red ili prije poglavlje istorije srpskog naroda.
Tadašnji egzodus i nesreća, danas predstavljaju zalog i temelj Republike Srpske.
Formiranje Vojničkog groblja u Sokocu započelo je u februaru 1996. godine.
Načelnik opštine Sokolac Milovan Bjelica prisjetio se tih dana.
– Sarajevski Srbi su odmah nakon potpisivanja Sporazuma od tadašnjeg rukovodstva Republike Srpske tražili lokaciju za prenošenje posmrtnih ostataka njihovih srodnika. Tadašnje rukovodstvo Srpske pozvalo je mene i predsjednika opštine Sokolac Milana Tupajića te smo u dogovoru sa sveštenikom Miloradom Ljubincom uz blagoslov Mitropolita Nikolaja odredili da to bude lokacija na kojoj se sada nalazi Vojničko spomen-groblje.
Naš Sokočanin Rade Mijatović među prvim je prenio posmrtne ostatke svog zeta, komandanta Popadića, zatim njegovog oca i dječaka iz porodice Zelenović, koji nije imao ni 18 godina u trenutku pogibije. Potom je krenula kolona dopremanja posmrtnih ostataka srpskih boraca iz svih sarajevskih opština. Kamionima, traktorima, poneko zapregom, dovoženi su sanduci na prostor sokolačkih njiva gdje su, praćeni vjetrom i hladnoćom, po drugi put sahranjivali najmilije – rekao je Bjelica.
Radio Romanija, koji je pokrivao čitavu regiju, 24 časa je emitovao program i pozivao stanovništvo da na sve načine pomognu Srbima iz Sarajeva. Po cijelu noć su se kopale rake, sahranjivali posmrtni ostaci, sveštenici služili opijela po noći i po nevremenu neobičnom i za Sokolac, koji je navikao na zimu i hladnoću. Prve slojeve zaleđene zemlje sječene su sjekirama, kako bi mogli da počnu da kopaju raku.
– Političko Sarajevo negira ove činjenice, to rade čak i neki pojedinci iz Republike Srpske i Srbije. Tvrde da je rukovodstvo SDS-a odgovorno za egzodus.
Ti stavovi odnosno plaćene tvrdnje nemaju dodira sa istinom ni realnošću.
Ko bi koga mogao natjerati da, kada bježi, napušta svoje ognjište i kada dolazi neprijateljska vojska, nosi i svoje preminule?
Ko bi mogao pozvati, a da se taj poziv posluša, da iskopaš ono što si s patnjom i mukom pod snajperskim hitcima i granatiranjem sahranio?
Teška su to vremena bila, ali i tada naš narod je gledao malo dalje, osjećao više. Vidimo kako se na Kosmetu obračunavaju sa srpskim grobljima, kako uništavaju spomenike.
Sada znamo da bi tako bilo i sa spomenicima u Sarajevu. Sarajevu i danas spremnom na tenzije, sukob i zatiranje.
Ovi prostori su sigurna kuća i za žive i za mrtve. Sokolac je kako u ratu tako i u miru, kako vojno tako i civilno, uvijek bio državotvoran. Gledao je da pomogne, da zbrine.
Ljudi ovdje nisu uništavali ničije nadgrobne spomenike, ovdje mirno počivaju svi oni, od ilirskih do današnjih dana.
To je širina gorštačkog duha, to je čojstvo ljudi, koji su pomagali prilikom prenosa i ukopa ovih junaka ovdje. Ko to može da opovrgne i ospori – pita Bjelica.
Danas se na Vojničkom spomen-groblju “Mali Zejtinlik” u Sokocu nalazi 1.000 grobova poginulih srpskih boraca iz sarajevskih opština, ali i 54 grobna mjesta boraca sa područja Olova, prenesenih na lokalitet Kopjevići u mjesnoj zajednici Knežina. U Sokocu je sahranjen i prenesen i veliki broj civilnih žrtava rata.
Uz pomoć Srba iz Kanade, SAD, Australije i zemalja Evrope u Vojničkom spomen-groblju sagrađena je Crkva Svete Petke. Zoran Njegovanović iz Kruševca, rodom iz Vogošće, finansirao je živopis Crkve Svete Petke na “Malom Zejtinliku”.
– Dugo smo vodili borbu da ovaj spomenik stvaranja Republike Srpske bude priznat kao takav. Mitropolit Nikolaj je u više navrata predlagao i sugerisao da se za Zejtilnik odredi poseban status. Na to nije odgovoreno.
Sonja Karadžić Jovičević je nakon toga kao poslanik u Narodnoj Skupštini u više navrata podnosila zahtjev da Mali Zejtinlik dobije status spomen-obilježja od državnog značaja. Sada godinama tražimo da se groblje Mali Zejtinlik, uz Manastir Sokolica i Spomen-obilježje Stari Brod, uvrsti u plan posjeta za naše učenike kroz nastavni plan i program osnovnih i srednjih škola.
Nakon emisija RTS OKO, dosta toga se promijenilo u svijesti građana Srbije o ovom prostoru i ovom spomeniku. Počeli su studenti da dolaze organizovano, posebno studenti istorije sa univerziteta iz Srbije. Potom nam je u posjeti bio i gradonačelnik Beograda, Aleksandar Šapić, i gradski menadžer, gospodin Čučković, koji je dolazio i kao predsjednik opštine Obrenovac.
A za 31. rođendan Republike Srpske delegaciju Vlade Republike Srbije predvodio je ministar inostranih poslova Ivica Dačić, sa ministrima u Vladi, gospođom Grujičić i gospodinom Selakovićem – ističe Bjelica.
U planovima je da se s Vladom Republike Srpske osnuje posebna javna ustanova, koja bi objedinila održavanje i brigu o Zejtilniku, ali i nudila vodiče za istorijske ture i posjete, te izgradnja objekta gdje bi se prikazivao multimedijalni sadržaj o nastanku Malog Zejtilnika i egzodusu Srba iz Sarajeva.
A.E.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu