Neredi povodom povećanja cijene ukapljivog prirodnog gasa za automobile (LPG), brzo su prošireni od periferne ruralne oblasti na zapadu zemlje Mangystau do najvećeg grada Almati i prestonice Astane na istoku, pretvorivši se u masovne demonstracije protiv nejednakosti i elitne korupcije.
Aktuelni predsjednik Kazahstana, Kasim Tokajev, strahujući od dalje eskalacije nereda u zemlji, prvo je razriješio vladu i uveo kontrolu cijena goriva. Potom, nemajući povjerenja u vlastite snage bezbjednosti, je smijenio šefa Savjeta za nacionalnu bezbjednost, bliskog saradnika bivšeg predsjednika Nazarbajeva. Na kraju je pozvao u pomoć Organizaciju Sporazuma o kolektivnoj sigurnosti – CSTO. Dolaskom ruskih snaga bezbjednosti nemiri su stavljeni pod kontrolu, a stanje u državi je stabilizovano.
Prema zvaničnim informacijama vlade u Astani, u neredima su stradale 44 osobe, stotine je ranjeno, a preko 1.000 je pritvoreno. Svjetski mediji izvještavaju da je broj stradalih i pritvorenih znatno veći.
„Malo šta se u politici događa slučajno“, izjavio je bivši američki predsjednik Frenklin D. Ruzvelt prilikom pitanja o slučajnosti u političkom životu, „a ako se to i dogodi, možete se kladiti da je tako planirano”.
Kazaski narod je nastao miješanjem turkijskih i mongolskog nomadskih plemena, i na ove prostore dolazi u XIII vijeku. Sredinom XVIII vijeka ulaze u sastav Rusije, od 1936. su u sastavu Sovjetskog saveza, a nezavisnost kao i ostale republike stiču 1991.
Republika Kazahstan sa površinom oko 2,7 miliona kvadratnih kilometara je najveća drzava geopolitički osjetljivog centralno Azijskog regiona. Prostire se stepom od Kaspijskog jezera na zapadu sve do Altai planina na istoku. Graniči sa Rusijom na sjeveru, sa Turkmenistanom, Uzbekistanom i Kirgistanom na jugu, i sa Kinom na istoku. Veličinom je nešto manja od Argentina, skoro četiri puta je veća od Teksasa i oko osam puta veća od Poljske.
Broj stanovnika 17,7 miliona svakako nije srazmjeran njegovoj veličini. Dominantni narodi su Kazaci 52 odsto i Rusi 32 odsto, a ima Ukrajinaca 4,5 procenata i Tatara 1,7 procenata (svi ostali 10 odsto). Dominatne religije su sunitski islam 47 procenata i pravoslavno hrišćanstvo 34 odsto, a ima i protestanata dva procenta (svi ostali sedam odsto). Pismenost je 98 odsto. Kazaski – državni jezik govori 52 odsto stanovnika, a Ruski – službeni jezik se koristi u svakodnevnoj komunikaciji i poslovima. Izvor: World bank 2016.
Kazahstan je bogat zahvaljujući ogromnim zalihama nafte, prirodnog gasa, uglja, uranijumu – ovdje je 40 odsto globalnog uranijuma i raznih drugih minerala. Glavni spoljnotrgovinski partneri su mu Rusija i Kina, a sve prisutniji su Francuska i Njemačka. Kazahstan se nalazi na tranzitnom području plina iz Turkmenistana za industriju u zapadne dijelove Kine, a i sam je veliki dobavljač energenata, ruda i minerala za potrebe kineske privrede. Izvor: World bank 2015.
Kazahstanski ambasador u Bukureštu mi je jednom prilikom u razgovoru rekao da se kod njih mogu pronaći svi elementi Mendeljejevog periodičnog sistema.
Iako je period nekon proglašenja nezavisnosti obilježen osjetljivom ravnotežom ekonomskih i bezbjednosnih interesa u odnosu na Rusiju i Kinu, njegov etnički sastav je bio odrednica lojalnosti Moskvi. Mada je razvojem kazahstanskog nacionalno identiteta, nesumnjivo rasla antiruska sintimentalnosti, i mada su u međuvremenu neke velike evropske države postale njegov značajan ekonomski partner, Kazahstan je ostao uglavnom vezan za Rusiju.
Zajedno sa Avganistanom, Kirgistanom, Tadžikistanom, Turkmenistanom i Uzbekistanom, Kazahstan čini geopolitički osjetljiv region centralne Azije. Zajedno sa Kirgistanom i Tadžikistanom je u članstvu Organizacije Sporazuma o kolektivnoj sigurnosti – CSTO, član je Evroazijske ekonomske unije – kinesko-centrističke Šangajske organizacije za saradnju, a dio je i kineske Inicijative pojas i put.
Bivši kazahstanski predsjednik Nursultan Nazarbajev i “elita” oko njega, su nakon 30-tak godina autokratske vladavine, iznuđenom tranzicijom prividno prepustili vlast 2019. Možda je vremešni 81-godišnji Nazarbajev prenosom ovlaštenja na lojalnog člana svog kabineta Kassym Jomart Tokayev-a, bivšeg ministra inostranih poslova i dobroćudnog tehnokratu, i htio da se udaljiti od vlasti, ali njegovi interesi kao i interesi njegovog klana, isuviše zavise od vlasti. Kontrolom moćnog Savjeta za nacionalnu bezbjednost, Nazarbajev je ostao u srži sistema i zadržao veliku moć, nastavljajući kontrolu ključnih dijelove bogatstva zemlje.
Proces političke transformacije autokratsko-oligarhijskog režima je započeo, a kazahstanski momentum je slikoviti prikaz neistitucionalizovanog demokratskog sistema u utakmici klanova za kontrolu najprofitabilnijih dijelova ekonomije ove bogate zemlje.
Svojim teorijama o prirodi nedavnog nasilja u Kazahstanu, ovo potvrdjuje i dr Neil Melvin-a, direktor prestižnog britanskog instituta za bezbjednost RUSI – Royal United Services Institute for Defense and Security Studies. Prema prvoj – ovo je rezultat dugoročnih društveno-ekonomskih pritužbi, nezadovoljstva političkim poretkom i korupcijom, a rast cijene goriva je bio samo okidač za nemire u zapadnom dijelu zemlje. Prema drugoj – ovo je bila erupcija intraelitske bitke za kontrolu Kazahstana poslije Nursultana Nazarbajeva, kojom je nezadovoljstvo oko goriva iskorišteno od grupa koje predstavljaju razne ekonomske i političke interese za političke proteste u pokušaju preuzimanja vlasti. Izvor RUSI.org
Treba napomenuti i činjenicu da je Kina prisutna na ovom prostoru u oblastima trgovine i investicija, i za sada nema naznaka kineskog miješanja u rusko vođenje regionalnih poslova.
Isto tako treba konstatovati da je bezbjednosni angažman Rusije u Kazahstanu bio iznuđen zbog mogućih implikacije za regionalnu stabilnost, da su uspješnom intervencijom poslali poruku o snazi svog uticaja u centralnoj Aziji, otklanjajući skepticizam u vezi sa Organizacijom sporazuma o kolektivnoj bezbjednosti.
(MSc Branko T. Nešković, diplomata i publicista)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu