U Ulogu, varoši kod Kalinovika, koja je nekad bila sjedište opštine sa 5.000 stanovnika, danas stalno živi svega 11 mještana.
Popucali asfalt i odavno napuštene i zakorovljene zgrade opštine, škole, zadruge, doma kulture, policijske stanice, pošte… svjedoče da Ulog pamti i bolje dane. U samom Ulogu, dakle u centru, prije 60-tak godina je živjelo je oko 1.000 ljudi, a i okolna sela, koja su pripadala opštinskom ataru, bila su puna kao šipak.
Danas, samo ljeti, kada Uložani koji žive u Kalinoviku, Sarajevu i drugim gradovima, dođu da zasiju bašte i pritegnu imanja, ovdje bude maksimalno 30-tak žitelja.
Malo je življe vikendom, za lijepog vremena, kad se u “gradu” i na plažama uz Neretvu skupi i više od 100 duša.
Varoš nastajala vjekovima, umirala decenijama
Nije Ulog varoš, koja je nastala i nestala odjednom, kao što je sudbina, recimo, Srnetice iznad Drvara. Srnetica je sagrađena naprečac, uz uskotračnu prugu, pa kad je ćiro ukinut i gradić je nestao.
Priča o Ulogu je drugačija. Ulog nije od juče. Nastajao je vjekovima, a odumirao decenijama. I još uvijek se ne da.
Svjedoči o tome i tabla na nekadašnjem domu kulture, gdje su se, prije nekoliko decenija, čak i filmovi “puštali”.
–Ovdje je počeo Hercegovački, Uloški ustanak 1882. godine – piše na tabli.
Taj su ustanak protiv austrougarske vlasti zvali i Druga nevesinjska puška. Ovaj, kao i mnogi drugi tragovi, svedoče da je Ulog nekad bio značajno mjesto, kroz koje je vodio najkraći put od Sarajeva ka Dubrovniku.
Mišo Milošević (59), šumar ovdašnji, prisjeća se kako je osnovna škola, koju je pohađao, imala, zajedno sa područnim odeljenjima, više od 700 đaka.
Škola je i sad tu, tik iza njegove kuće, ali je već odavno ruševina zarasla u šiblje.
– Vidite, škola mi je bila bukvalno 30 metara od kuće, ali sam vazda kasnio na nastavu – kaže u šali Mišo. Ulog je, prisjeća se, u to vrijeme imao 4 prodavnice, dom zdravlja, policijsku stanicu, zadrugu, poštu, pekaru, šumsku upravu i naravno, opštinu.
– U opštinskim arhivama su bili sačuvani podaci, koliko je koji domaćin, u okolnim selima, imao stoke, koliko steonih krava, koliko hektara zemlje. Pa onda koliko ima djece u kojoj školi i koji mještani rade u državnoj službi. Sve je to bilo pod konac – prisjeća se Mišo.
Ali, opštine više nema, ukinuta 1963. godine, a upravo tih godina je počelo i raseljavanje stanovništva, koji je iz ovog idiličnog mjesta na Neretvi, makadamskim putevima krenulo u bolji život.
Posljednji rat je dokusurio Ulog.
Dragoljub Govedarica Lučić, jedan je od rijetkih mještana Uloga, koji nije ni šumar ni penzioner, ali jeste lovac i ribolovac. On, onako po lovački, sve okreće na šalu. Kaže, baksuz je, neviđeni.
– Ja sam rođen u selu Trešnjevica, kod Uloga. Kad sam krenuo u školu u mom selu, škola se zatvori. Pređem u školu u Ulogu i ona se zatvori. Dođem u Ulog, Ulog opusti. Odem u JNA, armija propadne – veli ovaj mjesni šeret.
Za razliku od vremena kad su Mišo i Dragoljub bili mladi, u Ulogu danas nema čak ni najobičnije prodavnice ili kioska. Za svaku sitnicu mještani moraju put pod noge, pa u 20 kilometara udaljen Kalinovik. Malo oronulim asfaltom, malo makadamom.
Džamija, 2 crkve i 2 kafane
U Ulogu danas postoje samo “institucije”, koje u našim krajevima opstaju i u doba najvećih kriza: bogomolje i kafane. Ulog ima i katoličku i pravoslavnu crkvu i džamiju.
U katoličkoj crkvi Svete Ane vjernici se okupljaju samo jednom godišnje, na dan ove svetice, kada se organizuje misno slavlje i u zavičaj dođu potomci onih koji su davno napustili uloški kraj.
Slična je situacija u pravoslavnom hramu Svetog Vasilija Ostroškog. Liturgija se služi na hramovnu slavu, Svetog Vasilija i na Malu Gospojinu.
Nešto su revnosniji u lokalnoj džamiji, mada u Ulogu danas ne živi nijedan musliman.
– Bude džuma petkom, dolaze ljudi kombijem iz Sarajeva, a dođu i ovi Pakistanci, što rade kod Kineza – kaže u svom stilu lovac Dragoljub, aludirajući na građevince angažovane na izgradnji hidroelektrane u susjednom Nevesinju.
I dok su bogomolje uglavnom prazne, u kafanama je, pogotovo ljeti, mnogo življe.
Kafanica, koju na obali Neretve drži Boban Škrkar, ribočuvar i majstor domaće kuhinje, omiljeno je sastajalište Uložana, a i turista, koji sve češće, navrate u ovaj zabačeni kraj.
– Malo nas je, ali ovdje niko ni sa kim ne govori, osim kad se skupimo u kafani. Onda se svima jezik razveže – kaže Boban u šali.
Istina, piće je tako jeftino, a ambijent na terasi iznad Neretve tako čaroban, da ono malo stanovnika i vikendaša u Ulogu i jutarnju kafu i večernje piće radije popiju kod Bobana, nego u svojoj kući.
Jednom takvom spontanom druženju, koje se oteglo do kasno u noć, prisustvovali su i ekolozi Centra za životnu sredinu Banjaluka i novinari, koji su tokom medijske ture na Gornjoj Neretvi, boravili u Ulogu.
Ne samo za kafanskim stolom, nego i kad zagusti, ispostavi se da Uložana ima mnogo više, nego što ima stanovnika Uloga.
Tako se u aprilu, na protestu protiv izgradnje malih elektrana na Neretvi, kada su se mještani pobunili i zbog loših puteva i još gore mobilne mreže, okupilo 250 ljudi.
– Nakon protesta u Ulogu su, poslije mnogo decenija, ponovo postavljeni kontejneri za smeće, napravljen je repetitor, a i lokalni putevi su, koliko toliko, popravljeni – kaže kafedžija Boban. On i njegove komšije se nadaju da će Gornja Neretva postati zaštićeno područje i da će tako i Ulogu konačno svanuti. Da će moći da žive od eko turizma, prodaje kvalitetnog domaćeg sira i kajmaka i od svoje Neretve koju vole najviše na svijetu.
A opština? Pa ne mora mjesto biti opština da bi se u njemu lijepo i sretno živjelo.