Britanci su tokom XVIII, XIX i sve do polovine XX vijeka sa evropskim imperijama (Austrougarska, Njemačka i Ruska), vodili velike geopolitičke igre oko svojih pozicija, koristeći na posredan način i onemoćalu Osmanlijsku imperiju.
Britanci za sebe u Evropi jedini nisu tražili ništa više od sprečavanja dominacije samo jedne sile, ali je kontrola toplih mediteranskih mora – Egejsko, Crno i Sredozemno, moreuza Bosfora i Dardanela i plovnog puta kroz Suecki kanal ka Istoku – tzv. Put za Indiju, bio njihov strateški geopolitički interes na kojem su istrajavali.
Umješnom diplomatijom i kolonijalnim tehnikama neprincipijelnih dogovora i obećanja, ovladanim tokom dugogodišnje kolonijalne vladavine, podržavši tajni sporazum aneksije Bosne od Austrije u pripremi Berlinskog kongresa 1878. i davanjem garancija za osmanlijske teritorije u Aziji sultanu Abdul Hamidu II, Britanci su dobili saglasnost za izgradnju vojno-pomorske baze na Kipru, čime su svoje interese u ovom dijelu svijeta još tada najvećim dijelom ostvarili.
Balkanski problemi ih nisu mnogo doticali. Dobro su znali da je ovaj prostor bio geopolitički prioritet germanskih naroda, koji su pogledali sa hladnog Baltika prema toplim morima, luci Solun, i dalje prema Maloj Aziji i Srednjem istoku.
Pored Germana, vječitu britansku zabrinutost, kao i danas, predstavljali su ruski pokušaji širenja uticaja prema Balkanu i plovnim putevima toplih mora. Vješto braneći svoju dominaciju na Mediteranu, i vodeći prije svega računa o svojoj trgovini sa Istokom, Britanci su bili redovna brana širenju ruskog uticaja na ovom prostoru.
Novo vrijeme nosi sa sobom nove izazove, a hronična nestabilnost na Bliskom i Srednjem istoku, kojima su dijelom i sami Britanci pridonijeli, ratovi u Iraku, Siriji i Avganistanu, kao i sve prisutnije širenje uticaja radikalnog islama, vehabija, selafija, muslimanske braće i iranskih službi na prostoru Balkana, nadopunjuju ovu vječitu britansku zabrinutost.
Zabrinjavajući broj ratnika ISIS pristiglih iz BiH i sa Kosova tokom sukoba u Siriju ozbiljno je upozorenje na negativan uticaj Saudijske Arabije, Katara, UAE i Irana na evropske muslimane u regionu, mišljenje je bivšeg generalnog sekretara NATO, barona G. Robertsona tokom svjedočenja u Domu lordova 2018.
Terorizam se mnogo lakše sprečava daleko od britanskih ulica, izjavio je nekadašnji ministar državne bezbjednosti u Hom ofisu i aktuelni ministar odbrane Velike Britanije B. Valas, nakon nekoliko brutalnih napada džihadista na ulicama Londona 2017.
Borba protiv terorizma je zahtjevan i složen proces aktivnosti – od edukacije, prepoznavanja, infiltriranja do držanja pod kontrolom daleko od britanskih ulica. Dobra saradnja s bezbjednosnim službama država Zapadnog Balkana je neophodna, a mnogi od tih aspekata saradnje zahtijevaju određene ustupke i prilagođavanja za njihovo provođenje.
Kako bi definisali novu britansku spoljnu politiku prema regionu, Odbor za međunarodne odnose Doma lordova britanskog parlamenta proveo je obimnu javnu raspravu u kojoj su učešće uzeli istaknuti britanski političari, diplomate, generali, univerzitetski profesori, politički i vojni analitičari, novinari… a polovinom 2018. je sačinjen i javnosti prezentovan – Izvještaj o budućim odnosima Ujedinjenog kraljevstva i zemalja Zapadnog Balkana.
U njemu je kroz prizmu aktuelne geopolitike, evroatlantskih integracija, Bregzita, socijalnih, političkih i ekonomskih izazova i interesa država regiona dat projektovan okvir britanskog spoljnopolitičkog djelovanja na ovom prostoru, a date su i preporuke za pozitivnu britansku ulogu nakon Bregzita, za nastavak podrške evroatlantskih integracija zemalja regiona i za nastavak podrške dalje demokratizacije u regionu i uvođenju vladavine prava.
Preporuke i namjere su jedno ali usljed samoisključivanja iz evropske avanture i velikih promjena u spoljnoj politici, britanski resursi se sve više usmjeravaju prema regijama koje im nude povoljnije trgovinske veze (npr. zemlje Komonvelta).
Prema ocjenama uglednog profesora sa LSE u Londonu, Džejms Ker-Lindseja, usljed nedostatka razvijenih trgovinskih veza sa zemljama Zapadnog Balkana nakon Bregzita se može očekivati dodatni pad na listi prioriteta britanske spoljne politike.
Enigma nedovršenosti evroatlanskih integracija u sklopu geostrateške tranzicije balkanskog prostora još uvijek privlači pažnju velikih sila, ali neuporedivo manje nego ranije jer su mnoge uloge na ovoj geopolitičkoj pozornici već podijeljene.
Najveći dio balkanskih država je uspio uhvatiti kakav-takav priključak, ulazeći u Uniju na mala vrata dok preostali dio ovog prostora, simbolično nazvan Zapadni Balkan, načelnim prihvatanjem reformske agende i istrajavanjem na starim dogmama i vjekovnim podjelama, opet kasni.
Zapadni Balkan nije na britanskoj listi prioriteta, a oni danas nisu ni ekonomski, a ni vojno vidljivo prisutni na ovom prostoru. Svoju geopolitičku poziciju grade prije svega naslonjeni na SAD ili u bliskom savezu s njima, a njihovo prisustvo se uglavnom osjeća kroz obavještajno-bezbjednosni rad njihovih službi kojima uspijevaju napraviti pometnju, među uglavnom suprotstavljenom, korumpiranom političkom elitom balkanskih država.
Mada su, kako reče Bžežinski, Britanci umirovljeni geostrateški igrač koji počiva na svojim sjajnim lovorikama, kao veoma važan sudionik geopolitičkih dešavanja na Balkanu oni svoje nacionalne interese još uvijek ostvaruju bez ikakve sentimentalnosti.
(MSc Branko T. Nešković, diplomata i publicista)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu