Magazin

Atlantiđanske imperije (77): Dejvisov uticaj na Poa

Kritičari su bili jednako glasni. Kada je Fišborou priznao da je detaljno uređivao Dejvisove riječi, recenzent u londonskom „Atheneumu“ nije mogao da zadrži podsmijeh.

FOTO: MATHEW BENJAMIN BRADY/WIKIPEDIA

To što je vidovnjaku koji „trguje“ misterijama prirode uopšte potreban urednik u tehničkom smislu, samo po sebi je dovoljno nevjerovatno, napisao je i dodao: Možda je trebalo pretpostaviti da će Otkrovenje, koje je neobrazovanom čovjeku otkrilo tajne nauke, donijeti i gramatiku, da bi mogao da ih izrazi.

Fišborou je odgovorio da je Dejvis bio previše zauzet da bi se bavio tim detaljima.

Jedna od istaknutijih ličnosti koja se povremeno podsmijevala Dejvisu bio je Edgar Alan Po. U satirčnom djelu „Mellonta Tauta“, Po je u predgovoru pisao da je „Martin Van Bjuren Dejvis (poznat i kao Vidovnjak iz Tokipsija) preveo priču – rugajući se tako Dejvisu i njegovim odanim sljedbenicima. Po je Dejvisa uključio i u „50 Suggestions“, zbirku kratkih dosjetki objavljenu 1849, u kojoj je kritikovao popularna uvjerenja i teoretičare tog vremena. „Zasigurno ne može biti ‘više stvari na Nebu i Zemlji od onih o kojima je snevano (Oh, Endru Džekson Dejvis!) ‘u tvojoj filozofiji'“, napisao je Po.

Ipak, moguće je da je Dejvisovo djelo „The Principles of Nature“ inspirisalo i proznu poemu „Eureka“, u kojoj je Po predstavio svoje shvatanje univerzuma. Ovo djelo je zbunjivalo kritičare od prvog dana; Po je u tekstu koristio duhovite nadimke (Aristotel je „Aries Tottle“ – „Ovan Totl“) budući da je „Eureka“ bila satirična, ali istoričari su istakli da su neke od Poovih intuitivnih ideja zapravo predvidjele istraživanja naučnih fenomena kao što su crne rupe i širenje univerzuma.

Nekoliko istoričara je, takođe, ukazalo na mogućnost da su Dejvisove demonstracije u Njujorku inspirisale Poovu kratku priču „The Facts in the Case of M. Valdemar“ („Činjenice o slučaju M. Voldemara“), u kojoj govori o hipnotičaru koji starca na samrti uvodi u trans i posmatra njegovo tijelo koje lebdi između života i smrti. Dejvis je tvrdio da kada padne u trans dolazi u stanje koje je vrlo blizu smrti, oslobađajući svoj um da putuje u duhovna carstva.

U knjizi „Occult America“, autor Mič Horovic ukazuje na to da je Po ovu priču napisao iste godine kada je u Njujorku upoznao Dejvisa. Don B. Sova u knjizi „Edgar Allan Poe A to Z: The Essential Reference to His Life and Work“ takođe pominje da je Po koristio svoja posmatranja Dejvisovih trans seansi da završi priču.

S druge strane, sam Dejvis je bio fasciniran Poom. U djelu „Memoranda of Persons, Places and Events“ piše o susretu s njim: „Moje simpatije su neobično jake. U njegovom umu postoje sukobljene strane. Ali… vidio sam njegovu savršenu sjenku u vazduhu ispred njega, kao da sunce uvijek sija iza bacajući sjenku pred njega, ostavljajući utisak nekoga ko korača u mračnu maglu koju sam stvara.“ Šarlatan ili ne, ovo je bila jeziva opservacija o piscu koji će se tri godine kasnije susresti sa smrću.

Dejvis je, pak, živio dugo i bogato. Nastavio je da drži predavanja i piše knjige sve do 1880, sređujući svoje bilješke za kasnije objavljivanje. Zatim je dobio dozvolu za bavljenje tradicionalnom medicinom i preselio se u Boston, gdje je radio kao ljekar do svoje smrti 1910. Iako je u kasnijem periodu života pokušavao da se distancira od spiritualističkog spektakla, Dejvisovo skromno porijeklo i neobičan put do slave učinili su od „vidovnjaka iz Pokipsija“ jednu od najistaknutijih ličnosti ovog pokreta – koja i danas izaziva neobičan odjek.

(Nastaviće se)