Magazin

Atlantiđanske imperije (68): Utopijske zajednice u SAD

U eseju Dragoša Kalajića „Utopia made in USA“ navodi se da je u Americi do 1858. godine bilo registrovano čak 138 komuna, u kojima su ljudi živjeli po posebnim pravilima.

FOTO: WILLIAM HENRY BROOKE/WIKIPEDIA

Robert Oven

Američko tlo je od samog početka bilo veoma plodno za sve vrste eksperimentalnih društvenih zajednica, naročito onih inspirisanih slavnim djelom Tomasa Mora „Utopija“.

U potrazi za utopijom krenuli su iz Engleske 1637. godine Džon Devenport i Teofil Iton, zajedno sa ekipom kolonista u Novi svijet. Pronašli su plodno tlo u Kvinipeku u Konektikatu, na obodu luke Nju Heven. Prva zvanično osnovana komuna bila je upravo ona koju su osnovali Devenport i Iton i nazvali je „Novo nebo“ (New Haven). Sami u divljini sagradili su svoju crkvu, koja je bila u centru naselja koje je imalo devet cjelina. Živjeli su zajedno i slavili Isusa Hrista.

Kada je američko tlo dobilo svoje prve ozbiljnije gradove i koloniste iz Engleske, Njemačke i Francuske osnovano je pomenuto „Društvo žena u divljini“ u Džermantaunu u Pensilvaniji. Osnovao ga je astrolog Johanes Kelpius 1694. godine.

Nešto kasnije, ponovo u Pensilvaniji, 1732. godine osnovana je zajednica „Efrata“. Mistik Konrad Beisel bio je vođa ove grupe, koja je vjerovala da se do božanskog može doći samo kroz vjeru, rad i celibat. Braća i Sestre živjeli su u posebnim monaškim zgradama, a takozvani „Domaćini“, kao treća grupa, živjeli su u porodičnim kućama. Bavili su se zemljoradnjom, kaligrafijom, pjevali su horske pjesme u slavu Boga.

Slavna utopijska zajednica Roberta Ovena „Nova harmonija“ osnovana je početkom XIX vijeka. Oven je bio filozof priklonjen ideji utilitarizma, kao i njegov slavni prijatelj i poslovni partner Džeremi Bentam. On je na imanju u Indijani osnovao komunu „Harmonija“ koju je organizovao prema principima racionalne etike, bez uticaja religije. Osnovne premise Ovenove zajednice bile su zasnovane na borbi protiv tri zla – privatnog vlasništva, iracionalnog sistema religija i braka.

Imao je strogu unutrašnju kontrolu, koja je kažnjavala članove zajednice koji bi prekršili pravila. Unutrašnja kontrola bi često išla u kućne inspekcije, te kažnjavala one koji bi se prekomjerno odali piću ili imali neprijavljenu djecu. Djeca su živela u posebnim kampovima i išla u školu. Roditelji su rijetko mogli da ih viđaju za vrijeme školovanja, kako bi se izbjegao njihov negativan uticaj. Žene i muškarci su bili potpuno ravnopravni u obavljanju svih zadataka i poslova u „Novoj harmoniji“.

Radnička komuna bila je prvoklasni socijalni eksperiment, a Oven je kao ideologe inspiratore svog komunističkog utopijskog društva označio Karla Marksa i Fridriha Engelsa.

(Nastaviće se)