Zauzimajući vitalnu stratešku poziciju između Indijskog okeana i južnog Atlantika, između tradicionalnih evropskih sila, SAD, Kine, Rusije, ali i nekih drugih Turske i Saudijske Arabije, koje povećavaju svoje prisustvo na Crnom kontinentu, Afrika sve više postaje još jedna od geopolitičkih arena u igrama globalnog prestiža.
Tri puta veći od Evrope, po veličini i po broju stanovnika drugi kontinent na svijetu sa 17,8 odsto svjetske populacije na 20 odsto površine planete, iliti oko 1,5 milijardi stanovnika na nešto više od 30 miliona km², okružen morima – Mediteranskim na sjeveru, Sueskim kanalom i Crvenim na sjeveroistoku, okeanima – Indijskim na jugoistoku i Atlanskim na zapadu i velikim brojem ostrva, a malim kopnenim mostom na sjeveroistoku povezan s Azijom. (Izvor: Worldometar 2023.)
Dužinom od sjevera na jug oko 8.000 km i širinom od istoka na zapad oko 7.500 km, sa više od 80 odsto jednolične kopnene mase na nadmorskoj visini između 200 i 2.000 metara, i najvišim vrhom 5.895 metara na Kliamandžaru, pokrivena sa više od 2.000 jezera od kojih je Viktorijino na oko 70.000 km² najveće, a Tanganjika na oko 1.500 metara najdublje, sa velikim brojem rijeka od kojih su najduže – Zambezi, Niger, Kongo, Nil od 2.700 do 6.400 km, sa najvećom toplom pustinjom na svijetu Saharom, na oko 9,2 miliona kvadratnih kilometara, sa osam klimatskih zona od kojih je najprisutnija sutropska, i sa enormnim bogatstvom prirodnih resursa, kroz vijekove je kao magnet privlačila osvajače.
Stopa privrednog rasta Afrike u 2022. godini je iznosila 2,7 odsto, nominalni BDP po glavi stanovnika 2.260 dolara, ukupni nominalni BDP kontinenta 3,14 triliona dolara, a oko 60 odsto BDP Afrike stvaraju Nigerija, Egipat i Južnoafrička Republika. (Izvor: Svjetska banka)
Do prije Drugog svjetskog rata u Africi je bilo organizovano samo pet nezavisnih država, ali je tokom dekolonizacije 60-ih i 70-ih godina prošlog vijeka, broj znatno uvećan. Prema podacima UN, u Africi je danas 54 suverenih država, od kojih šest ostrvskih. Najmnogoljudnija država je Nigerija sa populacijom oko 210 miliona stanovnika, a najveći gradovi Kairo u Egiptu sa oko 17 miliona, i Lagos u Nigeriji sa oko 15 miliona stanovnika.
Treba naglasiti da sve afričke države, osim Rodezije i Južnoafričke Republike, pripadaju Pokretu nesvrstanih država, nastalom u periodu dekolonijalizacije.
Evropljani su za potrebe svoje industrije godinama potpuno kontrolisali i ekstenzivno eksploatisali prirodne resurse Afrike dok neke procjene govore da su tokom više od 400 godina, osim sirovina, preko Atlantika kao roblje odvezli i više od 12 miliona Afrikanaca iz zapadnih i centralnih dijelova ovog kontinenta.
Napomena: Prve kolonije su stigle još sa Grcima, Rimljanima i Arapima dok su moderni kolonizatori – Britanci, Francuzi, Nijemci, Belgijanci, Holanđani, Portugalci, Španci, Italijani, stigli nešto kasnije, u XVII i XVIII vijeku. Najviše kolonija na afričkom kontinentu su imale Francuska i Velika Britanija dok su glavni trgovci robljem bili Portugalci, Španci, Britanci, Francuzi, Belgijanci, Danci i Holanđani. (Izvor: Foreign Policy)
Afrika je godinama bila naslonjena na Zapad čija politika kao da i nije uspijevala podsticati saradnju i rast u afričkim zemljama, ili kao da i nije ni željela njihov razvoj jer od 50 najsiromašnijih država na svijetu danas, 30 je iz Afrike.
Stručne analize govore da većina afričkog stanovništva još uvijek živi u zatvorenom patrijarhalnom društvu sa najnižom stopom pismenosti na svijetu, da oko 90 odsto ljudi živi u neuslovnom smještaju bez čiste vode i kanalizacije, usljed čega izbijaju česte epidemije, a svako četvrto dijete umire prije nego krene u školu, da polovina stanovnika u subsaharskoj Africi živi ispod granice siromaštva, da stope ekstremnog siromaštva idu i preko 40 odsto, i da oko 200 miliona stanovnika gladuje. (Izvor: Foreign Affairs)
Afričke zemlje gube povjerenje u međunarodni sistem koji se nikada u dovoljnoj mjeri nije bavio njihovim ključnim problemima, niti im davao odgovarajući status u globalnim poslovima, a neke od njih postojeći međunarodni poredak doživljavaju kao postkolonijalnu dominaciju ili kao neokolonijalizam.
Njen ekonomski rast je rezultat istorijskih okolnosti, kulturnih razlika, pristupa resursima, tradicionalnim međunarodnim konekcijama, i varira od zemlje do zemlje i od regiona do regiona uz skroman godišnji rast BDP od 5,1 odsto u 2021. godini, od 2,7 odsto u 2022. godini i 2,4 odsto u 2023. (Izvor: UNCTAD)
Ogromni prirodni resursi i veliki broj radno sposobnog stanovništva stvaraju preduslove za mnogo brži razvoj, jer se ovdje pored ostalog nalaze najveće svjetske rezerve kobalta, dijamanata, uranijuma, i rijetkih prirodnih minerala i ruda neophodnih za razvoj novih tehnologija, ovdje je oko 90 posto nalazišta kroma i platine i oko 40 odsto svjetskih rezervi zlata, ovdje su ogromna prirodna nalazišta litijuma, nikla, bakra, tantala, željeza, nafte, gasa i uglja, ali i 65 odsto svjetske obradive zemlje i 10 odsto obnovljivih slatkovodnih resursa planete.
Ali ono što im je priroda dala Afrikanci do sada nisu znali iskoristiti. Afriku karakteriše loša društvena organizacija, politički problemi i unutrašnji sukobi, značajna prisutnost terorizma, loše obrazovanje, nedemokratske vlade, nejake institucije sa visokim stepenom korupcije, loš i spor pristup finansijama i kao rezultat svega niske stope privrednog rasta i usporeni prosperitet kontinenta.
Analitičari su mišljenja da je Africi potrebna podrška cijelog svijeta i značajnija finansijska podrška slična Maršalovom planu, koji je obnovio Evropu iz ruševina nakon Drugog svjetskog rata, ali je takvo nešto u rašomonu geopolitičkih odnosa nerealno, pogotovo imajući u vidu da je pristup tradicionalne Evrope prema Africi odavno promijenjen, od dominantnog uticaja sile do suptilnog političkog i ekonomskog uticaja, i da je prisustvo SAD još uvijek značajno uglavnom kao odgovor na povećanu prisutnost Rusije, Turske, Saudijske Arabije i Kine.
Napomena: Kina sa ogromnim infrastrukturnim projektima, brzim kreditima i velikom spoljno-trgovinskom razmjenom sve više dominira Afrikom, a njena spoljno trgovinska razmjena sa državama Afrike u 2022. je iznosila oko 200 milijardi dolara i bila je veća od zbirne razmjene Afrike sa SAD, Francuskom i Njemačkom. (Izvor: Direkcija za trgovinsku razmjenu IMF)
Mnogi od onih koji, imajući u vidu ogromne prirodne resurse, veliki demografski priraštaj i ubrzani ekonomski razvoj nekih od njenih država Afriku nazivaju kontinentom budućnosti u Africi prije svega gledaju novac budućnosti.
Možda će neke od afričkih država i uspjeti da se otrgnu iz letargije siromaštva, ali je malo vjerovatnoća da će Crni kontinent iskoristiti aktuelnu svjetsku političku i ekonomsku realnost za neki svoj ubrzani razvoj.
Geopolitičkim kastingom Africi je namijenjena rola malog geopolitičkog igrača i to će se teško promijeniti u neko skorije vrijeme.
(MSc Branko T. Nešković, diplomata i publicista)
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu