U odnosu na prethodni popis iz 2011. godine, broj Srba je povećan za 4,2 odsto (2011. se tako izjasnilo 28,73 odsto), a Crnogoraca smanjen za 3,86 odsto (2011. bilo ih je 44,98 odsto). Neznatno je povećan i broj građana koji govore srpskim jezikom (2011. bilo ih je 42,88) i smanjen onih koji govore crnogorskim (36,97 odsto 2011.).
Ovo suvi statistički podaci, kojima bi se u većini država bavili demografi, proučavajući fenomene kao što je starenje stanovništva u pojedinim opštinama ili porast broja stanovnika od 42,8 odsto u Budvi, ili pad od 32,9 odsto u Plužinama, te rast broja Rusa, koji su dostigli više od dva odsto stanovnika Crne Gore (sa 0,15 odsto), u Crnoj Gori su jedno od najvažnijih političkih pitanja, što je potvrdio i crnogorski premijer Milojko Spajić, komentarišući preliminarne rezultate riječima da su oni “više od same statistike”.
I samo sprovođenje popisa u Crnoj Gori bilo je važno političko pitanje, on je trebalo da bude redovno održan 2021. godine. Međutim, zbog pandemije koronavirusa odložen je za 2022, kada je ponovo odložen iz tehničkih razloga, odnosno nestabilne vlade koju je vodio Dritan Abazović. Abazovićeva vlada ponovo je zakazala popis za 1. novembar 2023, ali je ona tada bila u tehničkom mandatu, pa je ponovo pomjeren kada je kabinet preuzeo Milojko Spajić, budući da su iz opozicije zapretili bojkotom. Potom su predstavnici opozicije i vlasti potpisali sporazum o uslovima za održavanje popisa, pa je on konačno sproveden u decembru prošle godine, a MONSTAT je sada predstavio njegov preliminarne rezultate.
Podijeljenost u društvu
Podjeljenost među političkim grupacijama u vezi sa popisom, oslikala je tako podjeljenost u društvu, zbog čega je popis bio i ostao jedno od ključnih pitanja.
Sa jedne strane, partije koje su uglavnom bliske nekadašnjoj vlasti Mila Đukanovića i DPS tvrdile su da je namjera da se preko popisa čak “ukine državnost Crne Gore” i “prošire granice srpskog svijeta”. Prema tim tvrdnjama, “prosrpske” partijem zajedno sa SPC, vodile su kampanju da se što više ljudi izjasne kao Srbi, kako bi Crna Gora definitivno postala “dio srpskog svijeta”, čime bi njena državnost bila dovedena u pitanje. Takve teorije išle su dotle da se tvrdilo kako je cilj “prosrpskih” i “proruskih” partija da Srbi imaju većinu u većem broju opština na sjeveru Crne Gore i u dijelu primorja, kako bi formirali nekakvu zajednicu srpskih opština.
Nekada vladajuća, a sada najveća opoziciona stranka, DPS, više puta je optuživala “prosrpsku vladu” da je cilj popisa “projektovani etnički inženjering u cilju povećanja broja Srba u Crnoj Gori, a smanjenje Crnogoraca”. Iz te partije reagovali su tako i na izjave predsjednika Srbije Aleksandra Vučića, date samo nekoliko mjeseci pred popis, da će “Srba da bude više” i da neki pokušavaju da “zabrane Srbima da se izjasne, da im se izbriše ime i prezime, da Srbi ne smiju da kažu da su Srbi”, dodajući da taj “dan nećete dočekati, čuvaćemo i Srbiju i svoj narod”.
Vučić je u više navrata negirao da se Srbija miješa u crnogorski popis, dok je crnogorska NVO Centar za demokratsku tranziciju tvrdila kako “vlasti u Srbiji direktno finansiraju kampanje pojedinih prosrpskih organizacija za popis stanovništva u Crnoj Gori”.
Sa druge strane, iz većeg broja partija vladajuće većine, tvrdili su da je prethodna vlast sprovodila svoje “kvazinacionalističke ideje”, kojima je negirana srpska nacija u Crnoj Gori i koja je “sprovodila besprizornu kampanju promovisanja crnogorskog jezika i nacionalnosti”, vršeći pritisak na Srbe da odustanu od svog jezika i identiteta, prenosi nin.rs.
Svi zadovoljni, ali…
Sada, poslije objavljivanja preliminarnih rezultata, njima su, bar deklarativno, zadovoljne obe strane.
Sa jedne strane, za Demokratsku partiju socijalista (DPS), rezultati popisa pokazuju da je Crna Gora “očuvala građanski karakter, uprkos nastojanju da se etno-federalizuje“, rekao je predsednik te partije Danijel Živković.
– Etnički inženjering nije uspio. Vlast u Srbiji je bila zainteresovana sa popis. Postojali su veliki pritisak i propaganda. Možemo konstatovati da je Crna Gora pokazala da ima čvrsto multietničko jezgro – rekao je Živković, dodajući da “rezultati popisa ne idu na ruku onima koji su pokušali da Crnu Goru prekriju velom nacionalizma”.
Živković je rekao da je Crna Gora “već pet godina pod pritiskom i agresivnom kampanjom iz susedstva da se promeni građanski karakter”, tvrdeći da to traje od 30. avgusta 2020, kada je DPS izgubio većinu na izborima, a pobjedila koalicija koju Živković naziva “klerikalna” i “nacionalističko-populistička”. On tvrdi da ti pokušaji sežu još od Vojislava Koštunice, te da su pojedine partije u Crnoj Gori tvrdile kako treba promeniti Ustav ako se više od 50 odsto građana izjasni da govori srpskim jezikom.
I predsjednik Socijaldemokrata Crne Gore (SD) i jedan od lidera Evropskog saveza Damir Šehović tvrdi da je na popisu “sačuvan građanski koncept države, a pokušaj etnofederalizacije nije uspio”.
– Nakon što nije prihvaćen naš, kao i prijedlog civilnog društva, da se, po uzoru na veliki broj demokratskih država, osjetljivi podaci o etničkoj pripadnosti, vjeroispovijesti i jeziku ne prikupljaju popisom u periodu izražene društvene nestabilnosti, kako bi se ovaj statistički proces zaštitio od pretvaranja u političko pitanje, očigledno je da namjerna politizacija popisa od strane nemalog broja političkih subjekata vlasti ipak nije dala očekivani rezultat. Naprotiv – saopštio je on.
Sa druge strane, poslanik Demokratskog fronta (nekadašnje koalicije koju su predvodili Milan Knežević i Andrija Mandić) Marko Kovačević, rekao je da je na popisu “srpski narod pokazao čvrstinu, u prethodnih 100 godina totalitarni režimi su pokušavali da urade sve da srpskog naroda nema na ovom prostoru”.
Predsjednik Skupštine Crne Gore Andrija Mandić izjavio je da je popis u Crnoj Gori protekao pošteno, a da njegovi rezultati pokazuju pravu situaciju u toj državi.
– Kao pripadnik srpskog naroda veoma sam zadovoljan jer je popis protekao pošteno. Dobili smo rezultate onakve kakvi jesu jer je situacija danas u Crnoj Gori bolja nego što je bila ranije – kazao je Mandić, dodajući da su rezultati popisa veoma važni zbog politika koje treba da vode Skupština, Vlada i sve nadležne institucije – “kako da Crna Gora bude bolje mjesto za život i kako da Crna Gora bude zemlja koja će imati jasnu i sjajnu budućnost”.
Premijer Milojko Spajić je, komentarišući rezultate popisa, pokušao da ide “srednjim putem” u odnosu na dve suprotstvaljene strane.
-Jedini pravi pobjednik na popisu je građanska i evropska Crna Gora, koja je dom svih nas kako god se izjašnjavali. Treba da živimo jedni sa drugima u slozi i prosperitetu koji je nikada bliži i izvjesniji. Godina sprovođenja popisa referentna je tačka u istoriji jedne države i društva – poručio je Spajić nakon objavljivanja rezultata, dodajući da je saopštavanje rezultata “više od same statistike” jer “postavlja okvir za kreiranje politika i pravce daljeg razvoja Crne Gore”, navodeći i da će detaljne analize, demografske i infrastrukturne, biti usvojene u narednim mjesecima
Pitanje jezika: Popis ima svoj “nastavak”
Međutim, da će popis imati svoj “nastavak” koji će ponovo podgrejati političku situaciju, ukazuje pitanje jezika, dok ovaj put pitanje vjere ne bi trebalo da bude ne dnevnom redu, jer su se građani na popisu samo izjašnjavali kojoj religiji pripadaju (pravoslavna 71,1 odsto, islamska 19,99, katolička 3,27), ali ne i kojoj crkvi pripadaju, da li onoj koju jedna strana naziva “crkva Srbije” ili onu kojoj druga “tepa” “nepriznata crkva raspopa Miraša”. Odmah pošto je MONSTAT objavio preliminarne rezultate, koji govore da srpskim jezikom govori najviše građana Crne Gore, 43,18 odsto, i da je taj broj povećan, nekoliko političara javilo se komentarima kako će tražiti da on postane zvanični. Trenutno je zvanični jezik, po članu 13. Ustava Crne Gore, crnogorski, dok su u službenoj upotrebi srpski, bosanski, albanski i hrvatski jezik.
Međutim, Slađana Kaluđerović i Bogdan Božović, poslanici Socijalističke narodne partije (SNP), koja je dio vladajuće koalicije, poslije objavljivanja rezultata saopštili su da oni pokazuju “da je srpski jezik u Crnoj Gori i dalje većinski te shodno tome treba da bude i zvanični jezik”.
I Dragoslav Šćekić, potpredsjednik SNP i crnogorske vlade, koji je i ministar sporta i mladih, saopštio je da će se zalagati da srpski jezik bude službeni u Crnoj Gori.
-Očekujem da vlast na svim nivoima postupa u skladu sa realnom strukturom stanovništva i uvaži činjenicu da Srbi čine značajan segment ovog društva. Ljudi koji govore srpskim jezikom najmanje što očekuju je da dobiju pravo da svuda govore, školuju se na svom jeziku. Učinićemo sve da se ispoštuje elementarna građanska prava svih građana pa tako i Srba – rekao je Šćekić.
Među prvima se u tom smeru javio i Marko Milačić, predsjednik Prave Crne Gore i donedavni poslanik vladajuće koalicije, koji je rekao da “popis jasno pokazuje da se položaj srpskog jezika ne sme zanemarivati, već da se mora formalizovati kao službeni jezik uz crnogorski, kako bi se odrazila stvarna jezička slika naše zemlje”.
Pitanje statusa srpskog jezika i do sada je bilo tačka razdora dve strane u Crnoj Gori, budući da je on imao službeni status sve od raspada SFRJ do razdruživanje državne zajednice dvije nekadašnje jugoslovenske republike. Kao argument za “desrbizaciju”, koju je sprovela vlast DPS, uzima se to što je na popisu 2003. godine čak 64 odsto građana izjašnjavalo da govori srpskim jezikom, da bi taj broj na sledećem popisu drastično pao, a vlast DPS optuživana da je sprovodila crnogorizaciju, naročito od odvajanja Srbije i Crne Gore iz jedne države 2006. godine.
Tako je jezik, umjesto lingvističkog, postao važno identitetsko i političko pitanje u Crnoj Gori, a po svemu sudeći, to će biti i ubuduće.
Prema riječima Cvijetina Milivojevića, političkog analitičara, pitanje zvaničnog jezika u Crnoj Gori sigurno će biti tema u narednom periodu, a na tome će insistirati partije koje ciljaju srpsko nacionalno tijelo. Same rezultate i porast broja onih koji se izjašnjavaju kao Srbi, Milivojević vidi kao posledicu toga što nije bilo presije vlasti koja je, pre promene, insistirala da oni koji su za nezavisnu Crnu Goru treba da se izjašnjavaju kao Crnogorci.
Slično misli i Aleksandar Popov, direktor Centra za regionalizam, koji je za Betu rekao da su dešavanja u poslednjih četiri, pet godina uticala na rezultate popisa.
– Prijedlog Izmena i dopuna Zakona o slobodi veroispovesti, koji je Skupština Crne Gore izglasala krajem 2019. godine, a tadašnji predsjednik Crne Gore Milo Đukanović ga potpisao, doveo je do protesta Srpske pravoslavne crkve (SPC), njenog angažovanja u političkom životu zemlje i organizovanja litija tokom 2020. godine na kojima je ogroman broj građana Crne Gore iskazao svoje nezadovoljstvo – objasnio je Popov.
On je podsjetio da su podjele i ranije bile izražene u Crnoj Gori i da je bilo situacija da su se u okviru jedne porodice dva rođena brata različito izjašnjavala.
– Takvih primera je u Crnoj Gori bilo mnogo. Na primjer, jedan brat se osjećao i izjašnjavao kao Srbin, a drugi kao Crnogorac. Litije su doprinijele da ovakvi primjeri budu još izraženiji – pojasnio je Popov.
Naglasio je da sada dolazi do ekpanzije prosrpskog elementa.
– Prethodnih godina, od 2005. i 2006. godine, kada je organizovan referendum o nezavisnosti Crne Gore bila je obrnuta situacija. Zbog propagande koju je forsirao DPS Mila Đukanovića i Pokret za nezavisnu Crnu Goru dolazi do ekapanzije ‘crnogorštine’, međutim, poslednjih godina situacija se mijenja – rekao je Popov.
Dodao je i da je sporni Zakon o slobodi vjeroisopovesti doprineo da se veliki broj neopredeljenih i nezainteresovanih stavi na stranu SPC i da se izjasne kao Srbi.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu