Magazin

Zagonetna istorija Srba (40): Despot Stefan Lazarević

Poslije poraza cara Lazara na Kosovu 1389, njegov sin Stefan Lazarević je vladao srpskom despotijom 30-ak godina.

FOTO: H. KNACKFUSS/WIKIPEDIA

Rođen u Kruševcu 1377. bio je poznat i kao Stefan Visoki i svakako spada u grupu najzanimljivijih i najvažnijih srpskih vladara.

Vladao je Srbijom kao otomanski vazal sa titulom kneza (1389/1393-1402), a potom kao dvojni ugarski i otomanski vazal sa zvanjem despota (1402-1427). Nakon očeve pogibije u kosovskom boju 1389. godine, Stefan je bio maloljetan pa je umjesto njega vladala njegova majka i namjesnica Milica. Ona je učinila Srbiju vazalnom, kako ne bi potpali pod vlast konkurentske dinastije Brankovića.

Od početka svoje uprave kao oblasni gospodar 1393. godine, mladi Stefan Lazarević bio je osmanski vazalni feudalac. Na strani Osmanlija sudjelovao je kao vazal u tri bitke za sultana Bajazita Prvog. U Vlaškoj se 1395. godine borio u bitki na Rovinama, gdje su osmanlijske vojne pretrpjele od rumunskog vojvode Mirčea Starijeg značajne gubitke. U toj borbi poginuli su Marko Mrnjavčević i Konstantin Dejanović. Sve ovo utrlo je put knezu Stefanu da bude srpski vlastodržac.

Godine 1396, kod Nikopolja, teška konjica koju je vodio Stefan Lazarević pobijedila je vojsku Žigmunda Luksemburškog. Međutim, nakon bitke kod Ankare 1402. godine, kada su Tatari porazili tursku i srpsku vojsku, i ubili sultana Bajazita Prvog, Stefan Lazarević se okrenuo evropskim državama, te postao ugarski vazal. Već 1402. od vizantijskog cara dobio je titulu despota, čime Srbija postaje despotovina.

Žigmund Luksemburški mu je predao na upravu razrušenu beogradsku tvrđavu, koju je on obnovio i 1403. godine proglasio svojom prestonicom. Godine 1408. postao je član viteškog reda Zmaja. Tri godine kasnije, nakon rata protiv Bosne, Žigmund mu daje na upravljanje osvojenu Srebrenicu, poznatu po rudnicima srebra.

Pošto nije imao djece, 1426. godine na saboru u Srebrenici proglašava sestrića Đurđa Brankovića za svog nasljednika. Umro je 1427. godine kod mjesta Crkvine, zaseoku sela Markovac, u opštini Mladenovac, u sjevernoj Šumadiji.

Mnogi smatraju da je Stefan periode mira iskoristio za snaženje Srbije u političkom, ekonomskom, kulturnom i vojnom pogledu. On je 1412. godine objavio „Zakonik o rudnicima“, kojim se uređuje život u Novom Brdu, tada najvećem rudniku na Balkanu. Time je pojačao razvoj rudarstva, koje je bilo glavna privredna grana tadašnje Srbije. Na polju arhitekture, nastavio se razvoj moravskog stila, koji je započeo u doba njegovog oca. U periodu od 1407. do 1418. podiže manastir Resavu (Manasiju), posljednju monumentalnu zadužbinu srpskog srednjevjekovlja, a Beograd je od porušenog pograničnog gradića pretvorio u modernu utvrđenu evropsku prestonicu, proširivši ga gotovo 10 puta. Bio je pokrovitelj umjetnosti i kulture, a i sam je bio pisac. Njegovo najznačajnije djelo je „Slovo ljubve“. U ovom periodu se razvija i bogata prepisivačka djelatnost (takozvana Resavska prepisivačka škola).

Srpska pravoslavna crkva ga je kanonizovala 500 godina nakon njegove smrti, 19. jula 1927. godine, i slavi ga 1. avgusta (19. jula po julijanskom kalendaru) kao svetog Stefana, despota Srpskog.

Bio je član društva “Vitezova ognjenog zmaja” koji je 1408. osnovao kralj Sigismund. Stefan se u njemu našao u društvu sa rumunskim vladarom srpskog porijekla Vladom Cepešom, koga su zvali i Grof Drakula. Članovi “Ordo Draconis” nosili su dugačke plaštove sa zlatnim krstom. Upravo su ovi neobični plaštovi postali inspiracija za kasnije priče o vampirima, posebno Bremu Stokeru za njegov famozni roman “Drakula”. Legende o demonskim vampirima, koje potiču iz Srbije u XVIII vijeku otkrili su njemački, francuski i engleski istraživači.

Srbija je pripadala Austrougarskoj, kada je otkriven slučaj Arnauta Pavla, srpskog hajduka koji je umro 1726. godine, ali je postao vampir poslije smrti i ubio najmanje 16 ljudi u svojoj rodnoj Medveđi. Poslije Arnauta Pavla, poznati su slučajevi vampira Petra Blagojevića i Save Savanovića.

(Nastaviće se)