Međutim, taj rast je sporiji od rasta plata, a velikim dijelom ga poništava rast cijena. Posebno to vrijedi za 2022, kada su i realne plate padale zbog visokog rasta cijena, a posebno penzije.
Trećina penzionera živi u siromaštvu ili velikom riziku od siromaštva i taj procenat se zadnjih nekoliko godina povećava. Osim same konstatacije da je život penzionera u Hrvatskoj sve teži, važno je sagledati i potpunu sliku penzijskog sistema da bi se uopšte moglo doći do rješenja problema penzionera i penzijskog sistema koji se održava “donacijama” iz državnog budžeta, jer doprinosi radnika pokrivaju samo 60 odsto troška penzija.
Koliko su rasle penzije u Hrvatskoj od 2015.
Prosječna starosna penzija je u februaru ove godine iznosila 549,04 evra neto. To je 45 odsto prosječne neto plate u istom mjesecu i 17,29 odsto u odnosu na isti mjesec prošle godine.
Gledajući odnos prosječne neto penzije i prosječne neto plate, februar 2023. je bio najgori u istoriji, jer je prosječna neto penzija iznosila tek 42,79 odsto prosječne neto plate. To je rezultat primarno snažnog rasta plata, ali su se naknadno dodatno usklađivale penzije s platama pa su se vratile na trenutnih 45 odsto plate.
Da bi se usporedila prosječna penzija zadnjih godina, iznosi u evrima su preračunati u kune. Zbog toga što su penzije rasle sporije od plata, zadnjih godina se događa proces relativnog pada penzija mjereno udjelom u prosječnoj neto plati. Početkom 2015. je taj udio iznosio između 47 i 48 odsto, što znači da su od tada penzije smanjene za između 3 i 4 procentna boda u odnosu na plate.
U januaru je prosječna neto starosna penzija iznosila 2.752 kn. Tek u avgustu 2017. prelazi 2.800 kn, u avgustu 2019. – 3.000 kn, a avgustu 2023. – 4.000 kn. Nominalno je rast najveći od početka 2022, ali to je za očekivati zbog rasta plata (koji je bio još veći) i većinu razdoblja nedovoljno da prati rast cijena.
Godišnji manjak
Ukupno je za penzije potrošeno 7,2 milijarde evra, od čega su 4,3 milijarde prikupljene iz doprinosa radnika, a 2,9 milijardi evra je rupa u penzijskom sistemu, koja se morala pokriti iz državnog budžeta. Jednostavno, da su se 2023. penzije isplaćivale samo iz doprinosa, to bi bilo dovoljno samo za 60 odsto penzija. Bolje rečeno, sve bi penzije bile 40 odsto manje da zavise samo o uplatama u penzijski sistem i da rupu ne pokriva država iz opšteg budžeta.
To je jednu milijardu više nego što je potrošeno 2022. ili 16 odsto više. Od 2015. su troškovi penzionog sistema snažno rasli, sa 4,87 milijardi evra na 7,2 milijarde evra. Izraženo u postocima, to je rast od 47 odsto.
Sve više radnika, ali je penzijski sistem još neodrživ
Bez obzira na trenutnu neodrživost penzijskog sistema, jer se sistem s rupom od 2,9 milijardi evra godišnje nikako ne može nazvati održivim, situacija je paradoksalno bolja nego ranijih godina. Broj osiguranika, tj. onih koji uplaćuju doprinose u penzioni sistem (radnici), u februaru ove godine iznosio je 1,65 miliona. To je istorijski najveći broj za ovaj mjesec i čak bolje nego ljetni mjeseci prošlih godina, kada zbog turizma broj osiguranika HZMO naraste.
S trenutnim brojem penzionera, koji iznosi 1.226.806, dobija se omjer od 1,35 osiguranika (radnika) na jednog penzionera. Ni to nije ni izbliza održivo, ali je daleko bolje od ranijih godina, kada je taj broj bio ispod 1,3 i 1,2 osiguranika na jednog penzionera, pa i niže.
U prva tri mjeseca 2015. je bilo manje od 1,4 milijuna osiguranika, tj. onih koji uplaćuju doprinose za penzijsko. Istodobno je bilo 1,22 miliona penzionera, pa je odnos bio katastrofalnih 1,13 radnika na jednog penzionera. Iako su rashodi za penzije te godine bili 4,87 milijardi evra, daleko manji nego danas, penzijski sistem je ipak bio manje održiv, jer se iz doprinosa moglo prikupiti tek 55 odsto potrebnih sredstava za penzije, u poređenju s današnjih 60 odsto, piše Index.
Hrvati malo rade i rano idu u penziju
Nije lako odgovoriti na pitanje zašto je penzioni sistem u Hrvatskoj ovoliko loš, ali nekoliko faktora igra ulogu. Prvo, omjer radnika i penzionera je jako loš, puno gori nego u bogatim državama EU s kojima se voli uspoređivati adekvatnost hrvatskih penzija.
Isto tako, treba imati na umu da u Hrvatskoj puno manji dio ljudi radi nego u tim zemljama. Više od 80 odsto radno sposobnog stanovništva uzrasta između 20 i 64 godine radi u Švajcarskoj, Holandiji, Švedskoj, Norveškoj, Češkoj, Njemačkoj i Estoniji. U državama poput Austrije, Finske, Irske i Slovenije između 75 i 80 odsto. U Hrvatskoj tek 71 odsto, a 2015. je bilo samo 60 odsto.
Dodatni razlog je taj što su penzioneri u Hrvatskoj radili manje godina. Tačnije, prema podacima HZMO, prosječni penzioner u Hrvatskoj ima 31 godinu penzijskog staža, a oni koji su pravo na penziju ostvarili prošle godine – 33 godine. U državama s velikim penzijama i stabilnim penzijskim sistemom, poput Norveške, Švedske i Danske, prosječni penzioner ima više od 40 godina radnog staža.
Da je to velik dio razloga zbog kojih su penzije u Hrvatskoj male sugeriše i podatak HZMO kako je prosječna penzija u februaru ove godine za one s manje od 35 godina radnog staža iznosila 410,16 evra (33,1 odsto neto plate), za one koji imaju između 35 i 39 godina radnog staža 689,89 evra (55,68 odsto neto plate), a oni koji su odradili puni radni staž od 40 godina i više imaju prosječnu neto starosnu penziju od 820,35 evra (866,21 odsto neto plate).
Prosječni radni vijek
Sasvim je legitimno da neko govori kako su plate premale i ne isplati se raditi pa umjesto toga radi na crno, živi od turizma ili radi tek povremeno, ali onda treba biti jasno da ni penzija ne može biti velika. Nemaju ni oni s punim radnim stažom visoke penzije, ali u tome je problem s javnim penzionim sistemom baziranim na međugeneracijskoj solidarnosti. Niko ne zavisi samo od sebe i vlastitog rada nego o tome koliko drugi u državi rade.
A Hrvati, prema javno objavljenim podacima HZMO, imaju malo radnog staža i rano idu u penziju. Ipak, situacija se popravlja s “novim” penzionerima, pa oni imaju u prosjeku 33 godine radnog staža umjesto 31 godine kao “stari” penzioneri. Ali ni to nije dovoljno i ni izbliza onoliko koliko rade stanovnici država na koje penzioneri u Hrvatskoj gledaju sa zavišću zbog tamošnjih visokih penzija.
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu